Veliyullah Dehlevi kimdir?

İslam dünyasında son asırların müceddidlerinden ve önemli İslam alimlerinden sayılan Şah Veliyullah Dehlevi, Mart 1703'te Hindistan'ın Delhi şehri yakınlarındaki Muzaffernagar’da doğdu. Soyunun Hz. Ömer'den geldiği, ailesinin Hindistan'a hicri 7. / miladi 13. yüzyılda yerleştiği belirtilmektedir.

Ailesi ve eğitimi

Veliyullah Dehlevi'nin dedesi Vecihuddin ve babası Abdurrahim Delhi alimlerinden olup ünlü 'Fetava el-Hindiye' (Alemgiriye) isimli dini eseri hazırlayan heyette yer almıştı. Bu eser ünlü Hindistan hükümdarı Alemgir Şah'ın (1618-1707) talebiyle hazırlanmış ve Hanefi mezhebinin son asırlardaki en ünlü fetva eserlerinden biri olmuştur.

Veliyullah Dehlevi'nin annesi Fahrunnisa Hanım'ın babası Muhammed Puhleti de Delhi alimlerinden olduğundan Veliyullah Dehlevi küçüklüğünden itibaren dini bir ortamda büyüdü ve dini eğitim aldı.

Küçük yaşta Kur'an'ı ezberleyen ve babasının gözetiminde dini eğitim alan Veliyullah Dehlevi 1719'da babasının vefatı üzerine henüz 16 yaşındayken Delhi'nin Rahimiye Medresesi'nde müderrislikte babasının yerini aldı. 1731'e kadar bu medresede ders verdi, dersleri çok sevildiğinden talebelerinin sayısı ve Delhi'de tanınırlığı hızla arttı.

Veliyullah Dehlevi 1731'de hacca gitti. Mekke ve Medine'de 14 ay kadar kalan Veliyullah Dehlevi Medine'nin o dönem ünlü alimleri sayılan Ebu Tahir Muhammed b. İbrâhim el-Kürdi ve Muhammed Hayat es-Sindi'den ders aldı. Dehlevi bu dönemde daha çok hadis ilimleriyle ilgilendi.

Veliyullah Dehlevi ertesi sene Hindistan'a geri döndü ve Rahimiye Medresesi'nde ders vermeye devam etti. Derslerine talebin çok artmasıyla bu medrese yetersiz kaldı ve Dehlevi Delhi Darululum'u olarak bilinen çok daha büyük bir komplekste ders vermeye başladı.

Medrese çalışmaları

Veliyullah Dehlevi 1719-1731'de giriştiği medrese müfredatında ve ders anlatım tarzında tecdid hamlesini 1732'de Hicaz'dan döndükten ve Delhi Darululum'a geçtikten sonra daha da artırdı. Özellikle itikad, hadis ve Arapça ilimlerinde başarılı bulunan geliştirmelerde bulundu.

Hindistan, 1707'de 49 yıldır ülkeyi yöneten Alemgir Şah'ın ölümünün ardından önemli sorunların içine düşmüştü. Alemgir Şah'ın oğullarının taht kavgalarının ülkeyi zayıflatması İngiltere ve İran gibi dış güçlerin ülkeye müdahil olmasına sebebiyet vermişti. Bu sorunlar toplumsal dengeleri ve ekonomiyi de bozmuştu. 

Veliyullah Dehlevi çalışmalarını Delhi Darulum'la sınırla tutmayarak o dönem yaşanan toplumsal krizlerle de mücadele etmeye çalışmış ve yetiştirdiği talebelere toplumsal sorunlarla ilgilenmeleri tavsiyesinde bulunmuştu.

Veliyullah Dehlevi çalışmalarına devam ettiği esnada Ağustos 1762'de Delhi'de vefat etti.

Eserlerini Arapça ve Farsça yazan Veliyullah Dehlevi'nin bazı eserleri şunlardır:

1) Huccetullahil Beliğa: Veliyullah Dehlevi'nin en ünlü eseridir. Hikmetu-t teşri (İslam'da yasaların koyuluş hikmeti), Tevhid ve Sünnet alanlarında yazılmıştır.

2) Fevzu-l Kebir: Tefsir usulü ve Kur'an'ın nasıl anlaşılması gerektiğine dair yazılmıştır.

3) Fethu-r Rahman fi tercemeti-l Kur'an: Dehlevi tarafından yapılan Kur'an'ın Farsça mealidir.

4) Muḳaddime fi ḳavanini’t-terceme: Kur'an meali yaparken dikkat edilecek hususlara dair bir eserdir.

5) el-Musaffa Şerhu-l Muvatta: İmam Malik'in ünlü hadis kitabı Muvatta üzerine Dehlevi'nin yazdığı Farsça şerhtir.

6) el-Akidetu-l Hasene: İslam itikadına dair bir eserdir.

7) İkdu-l cid fi ahkami-l ictihad ve-t taklid: İslam hukukunda ictihad ve taklid konularına dair bir eserdir.

8) Risale-i Danişmendi: Dehlevi'nin eğitim metodlarına dair tavsiyelerini içeren bir eserdir.

Veliyullah Dehlevi'nin vefatının ardından ekolü oğulları olan ve İslami ilimler alanında yetişen Abdulgani Dehlevi, Abdulaziz Dehlevi, Abdulkadir Dehlevi ve Refiuddin Dehlevi tarafından sürdürüldü. Torunu İsmail Şehid Dehlevi, Hindistan'da Müslümanlara karşı artan baskılara karşı İngiliz sömürgeciler, Hindular ve Sihlere karşı mücadeleye girişti ve 1831'de Sihlere karşı verilen bir meydan muharebesinde hayatını kaybetti.

Veliyullah Dehlevi, Diyobendiler başta olmak üzere 19. yüzyıldan bu yana Hind Kıtası'nda ortaya çıkan pek çok İslami hareket ve ilmi ekole ilham kaynağı oldu. 20. yüzyılda Veliyullah Dehlevi'nin eserleri aralarında Türkçe'nin de bulunduğu pek çok dile çevrildi ve dünya çapında yayıldı.

Kaynak: Mepa News