Yunanistan ve Makedonya arasındaki gerginliğin sebebi ne?

Atina ve Üsküp Makedonya'nın adını "Kuzey Makedonya Cumhuriyeti" olarak değiştirme konusunda anlaşsa da, iki tarafta da çatlaklar baş gösterdi.

Makedonya Cumhurbaşkanı Corge İvanov, "anayasayı ihlal ettiği" gerekçesiyle tarihi anlaşmayı imzalamayı reddetti. İvanov, kararının kesin olduğunu, hiçbir "baskı, şantaj ya da tehdide" boyun eğmeyeceğini söyledi.

Yunanistan Başbakanı Aleksis Çipras ise hem ülkenin savunma bakanı hem de ana muhalefetin baskısı altında.

27 yıllık 'kültür mirası' krizinin dönüm noktalarını BBC derledi.

İsim ihtilafı nasıl başladı?

Yunanistan ile yaşanan kriz, ülkenin Yugoslavya'dan ayrılarak 1992'de "Makedonya" ismi altında bağımsızlığını ilan etmesiyle başladı.

Atina, tarihi ve kültürü ile eş tuttuğu Makedonya isminin kullanılmasına şiddetle karşı çıktı.

Yunanistan'ın kuzeyinde Makedonya diye bir bölge olması nedeniyle, aynı isme sahip komşu ülkenin burada toprak iddia etmesinden endişe ediliyordu.

1992'de Selanik'te "Makedonya Yunandır" diyen milyonlarca kişi protesto düzenledi.

Ülke, bundan 1 yıl sonra Birleşmiş Milletler'e 'Eski Yugoslav Cumhuriyeti Makedonya' adıyla katıldı.

Yunanistan devreye girer

Atina 1994'te Makedonya'ya Selanik limanını, yani ülkenin en önemli ticaret kapısını kapayarak ekonomik ambargo uyguladı.

Makedonya'dan antik Yunan mitolojisinin güneş sembolünü bayrağından kaldırması, anayasasından da bazı maddeleri çıkarması istendi. Daha sonra ticari ve siyasi ilişkilerin normalleşmesi yönünde adımlar atıldı ama isim krizi bitmedi.

2001'de ayrılıkçı Arnavut gruplar ile Makedonya ordusu arasında çatışmalar yoğunlaştı.

Yunanistan Makedonya'ya desteğini ifade etse de, 2005'te başlayan Avrupa Birliği üyelik müzakelerinin başlamasını engelledi. 2008'de Nato'ya geçici ismiyle üye olmak istediğinde bir kez daha Atina'dan veto yedi.

2011'de Üsküp'e Büyük İskender heykeli dikildiğinde, 'Büyük İskender kimin atası?" tartışması derinleşti.

Önce gerginlik sonra çözüm

Avrupa 2016 yılında 2 Dünya Savaşı'ndan bu yana görülen en büyük göçmen kriziyle mücadele ediyordu. Avrupa'ya geçmek umuduyla Makedonya'ya girmeye çalışan göçmenlerin "aşırı güç" kullanılarak püskürtülmesi Atina'nın tepkisini çekti.

Makedonya'nın 2017 seçimlerinde Başbakan olan Zoran Zaev AB ve NATO üyeliği yolunda isim konusuna çözüm bulunmasını önerdi ve milliyetçilerin büyük tepkisini çekti.

Ancak AB de NATO da Rusya'nın Balkanlar'da etkinliğini artıracağı endişesiyle, iki tarafı da uzlaşmaları için ikna etmeye çabalıyordu.

Anlaşma sağlandı

Bu arada Yunanistan'da milliyetçilik giderek artıyordu. "Makedonya Helendir (Yunandır) Helen kalacak" sloganlarıyla daha birkaç ay önce Atina'da dev protestolar düzenlendi, Çipras ve iktidardaki partisi radikal sol SYRIZA hükümeti ise sessiz kalmayı tercih etti.

Makedonya iyi niyetini göstermek için Üsküp'teki hava alanının "Yunanlıların atası" olarak kabul edilen "Büyük İskender" adını değiştirmeye karar verdi.

Ocak 2018'de BM nezdinde müzakereler yeniden başladı.

Salı günü Atina ve Üsküp "Kuzey Makedonya Cumhuriyeti" isminde uzlaştı.

"Bu anlaşma ile Yunan kültürü ve tarihinin bir parçası olan antik Makedonya ile kuzey komşumuzun tarihi birbirinden ayrıldı" diyen Yunan lider Çipras bu "tarihi" anlaşmadan artık "geri dönüş olmadığını" duyurdu.

Makedonya Başbakanı Zoran Zaev de bir basın toplantısı düzenleyerek "tarihi" anlaşmanın ülkesinin etnik ve kültürel kimliğini muhafaza ettiğini söyledi.

Anayasa'da değişiklik talebi

Yunanistan, Makedonya'dan anayasasındaki bazı maddeleri değiştirmesini talep ediyor. Talep edilen değişikliklerden bazıları şöyle:

• Yeni ismin, ülke içinde ve uluslararası ilişkilerde resmi belgelerde kullanılması
• "Komşu ülkelerden toprak talebi çağrıştıran" maddelerin çıkarılması
• "Makedon azınlığı" gibi ibarelerin çıkarılması
• Makedonya vatandaşlarının salt "Makedon" değil, "Kuzey Makedonya vatandaşları" olarak tanımlanmaları, kimliklerinin bu isimle değiştirilmesi
• "Makedon" dilinin "Slav dilleri ailesine" ait olduğun, Helence (Yunanca) konuşan Antik Makedonya ile ilgisi olmadığına atıfta bulunulması

Hem Atina hem Üsküp'te kuşkular

Anlaşma diplomatik bir başarı olarak övülse de, Yunanistan ve Makedonya tarafında muhalif sesler çıkıyor.

Makedonya Cumhurbaşkanı İvanov, ulusa sesleniş konuşmasında "Bu zararlı metni ne desteklerim ne de imzalarım" demiş, anlaşmayı şeffaf ve mutabakata dayalı olmamakla eleştirmişti.

Çarşamba günü İvanov, başbakan ve dışişleri bakanı ile yaptığı toplantıyı 3 dakika içinde öfkeyle terk etti. Üsküp sokaklarında da isim değişikliğine karşı protestolar düzenlendi.

Yunanistan tarafında da anlaşmayı destekleyen Çipras'a tepkiler var. Atina'da Cuma ve Cumartesi günleri Yunan Parlamentosu önünde protestolar düzenlenecek.

Hükümetin küçük ortağı milliyetçi Bağımsız Helenler Partisi'nin lideri ve Savunma Bakanı Panos Kammenos "İçinde Makedonya adının geçeceği hiçbir isim anlaşmasını kabul etmeyeceğini" açıkladı.

Ana muhalefetteki Yeni Demokrasi Partisi'nin (YDP) lideri Kiryakos Miçotakis de mutabakatın ulusal çıkarlara aykırı olduğunu savundu, "Makedon dili" ve "Makedon milliyeti" gibi kavramların kabul edilemez olduğuna dikkat çekti.

Şimdi ne olacak?

İki ülkenin dışişleri bakanlarının Cumartesi günü anlaşmayı imzalaması bekleniyor.

Makedonya Parlamentosu'nda oylanacak anlaşma Ekim ayında Makedonya'da halk oylamasına sunulacak. Ardından Yunanistan Parlamentosu'nda oylama yapılacak. Ret sonucu halinde anlaşma "yok hükmünde" sayılacak.