Analiz | ABD'nin Somali politikası ve bölgenin geleceği

Muhammed Enes Öztürk

Giriş

Somali, ABD'nin Afrika ve Ortadoğu politikalarının kesişim noktasında, coğrafi konumu ve stratejik değeri bakımından önemli bir pozisyonda yer almaktadır.

ABD'nin Somali politikası tarihsel süreç içerisinde farklı dönemlerden geçse de bu politikaya ana hatları itibarıyla aynı kaygılar egemen olmuştur. 2021 yılında başlayan Joe Biden dönemi de bunun istisnası değildir. Yine de Biden dönemindeki Somali politikası birçok açıdan gerek önceki başkanların politikalarından gerekse kendi döneminin genel politikalarından ayrışan özellikler göstermektedir.

ABD'nin Biden dönemindeki Somali politikasını değerlendirecek olan bu çalışmada ilk olarak Amerikan politika tercihleri bakımından Somali'nin önemi üzerinde durulacaktır. Somali'de bugüne uzanan çatışma ortamının geçmişine kısaca yer verilecek olan çalışmanın ana kısmını ise Biden dönemi Somali politikasının değerlendirildiği üçüncü bölüm oluşturacaktır. Değerlendirmede güncel politika tercihleri ele alınacak, bu tercihler Somali'nin ABD açısından arz ettiği önem ve Amerikan politikasının temel esasları ışığında incelenmeye çalışılacaktır.

1. ABD Politikasında Somali'nin Önemi

Somali'ye dair Amerikan dış politikasının değerlendirilmesi yapılırken ülkenin bulunduğu konum oldukça mühim bir kıstas olarak karşımıza çıkmaktadır. Somali bir yandan Afrika'nın bir parçası iken diğer yandan da Ortadoğu ve İslam ülkeleri arasında yer almaktadır. Bu durum ABD'nin Somali politikasını çok boyutlu bir bakış açısına ve pratiğe sahip olmak durumunda bırakmaktadır.

Somali'nin ABD için önemi bu yönüyle bir yandan kendi özgül ağırlığında yatarken diğer yandan da Afrika içerisinde durduğu pozisyondan ve Ortadoğu'nun mütemmim cüzü olmasından ileri gelmektedir.

a. Somali'nin Jeostratejik Önemi

Somali, bulunduğu coğrafi konum itibarıyla ciddi bir jeostratejik ağırlığa sahiptir. Afrika Boynuzu'nda yer alan ülke Akdeniz'den Hint Okyanusu'na uzanan stratejik su yollarına hakim bir noktada yer almasının yanı sıra, Ortadoğu'yu Afrika'ya bağlayan bir kavşak noktası hüviyetine sahiptir.

825 bin kilometre kareden fazla deniz alanı ve münhasır ekonomik bölgesiyle Somali hem Afrika'da hem Hint Okyanusu'na kıyıdaş ülkeler arasında müstesna bir konuma sahiptir. Bu sular yüzlerce milyar dolarlık legal ekonomik potansiyelinin yanı sıra korsanlık faaliyetleri, yasa dışı balıkçılık, silah ticareti, karaborsacılık, insan kaçakçılığı gibi oldukça büyük bir illegal ekonomik pazara da ev sahipliği yapmaktadır.[1] Bir "ticaret imparatorluğu" olarak anılan ABD'nin, bu yönüyle bölgesinde en fazla ticari potansiyele sahip ülkeler arasında gösterilen Somali'ye yönelik ilgisi doğal karşılanabilir.

Tüm bunların yanı sıra Somali'nin gerek kendi sularında gerekse komşu ülkelerinin sularındaki petrol ve doğal gaz rezervleri de bölgenin stratejik önemini artıran bir unsurdur. Somali açıklarında petrol ve gaz rezervlerini arama faaliyetlerinin son dönemde artmakta olması dikkat çekicidir.[2]

b. Doğu Afrika'da İstikrar

Amerikan politikasında Somali'nin sahip olduğu yer, Somali'nin jeostratejik öneminden kaynaklı bir istikrar sorununu da içermektedir. ABD'nin Somali politikası büyük ölçüde bölgenin jeostratejik öneminden faydalanma ve bu faydalanmanın sürebilmesi için bölgede istikrarın sağlanması üzerine bina edilmiştir.

ABD, Somali'de kendisine yetebilen ve istikrarı sağlayabilecek bir yönetim kurma kaygısı taşımaktadır.[3] İstikrar kaygısı kendisini iki ana eksen üzerinden göstermektedir: Genel olarak Doğu Afrika'daki istikrar ve özel olarak Somali sularındaki istikrar. Birleşmiş Milletler'in Somali'ye ilişkin kararlarında, Somali'deki istikrarsızlığın bölgedeki sorunların ana kaynağı olduğuna yönelik burgu bu açıdan önem taşımaktadır.[4]

ABD'nin Afrika'dan sorumlu askeri birimi olan Afrika Komutanlığı (AFRICOM) tarafından yayınlanan düzenli açıklamalarda da Somali'nin Doğu Afrika'daki istikrar bakımından sahip olduğu öneme yönelik vurguya rastlamak mümkündür. AFRICOM, "Somali'nin tüm Doğu Afrika'nın istikrarı ve güvenliği için merkezi bir pozisyonda kalmaya devam ettiğinin" altını çizmektedir. Bu durum, bölgedeki Amerikan politikasını şekillendiren ana etkenlerden birisidir.[5] Etiyopya ve Kenya'da yaşayan milyonlarca Somalili Müslüman göz önüne alındığında bu durum daha iyi anlaşılabilir.[6]

c. Somali Sendromu ve Güvenlik Kaygıları

ABD'nin Somali politikası ve Somali'nin önemi değerlendirilirken bölgede ABD'nin güvenlik kaygılarının kaynağı olarak gösterilen "Somali Sendromu"ndan da bahsetmek gerekir. Somali Sendromu'nun yıllarca ABD'nin aşırı güvenlikçi politikalar izlemesine yol açtığı değerlendirilmektedir.

Somali Sendromu temelini 3-4 Ekim 1993 tarihlerinde Somali'nin başkenti Mogadişu'da cereyan eden "Mogadişu Muharebesi"nden almaktadır. Bölgede başlattığı "Gotik Yılan Harekatı" sırasında Mogadişu'da iki savaş helikopteri düşürülen ABD 19 askerini kaybetmiştir. Bu askeri hezimet Amerikan toplumunda ve dış politikasında büyük etkilere yol açmıştır. Geniş yankı uyandıran olayın ardından ABD, askeri güçlerini Somali'den çekme ve bölgeye müdahalesini dolaylı yollardan sürdürme kararı almıştır.[7]

1993 Ekim'inde Mogadişu'da yaşananlar ABD nezdinde, Amerikan hayatlarını tehlikeye atacak dış müdahaleler hususundaki şüpheciliği artırmış ve bu şüphecilik Amerikan politika yapıcıların tercih süreçlerine de nüfuz etmiştir. "Somali Sendromu" bir yandan doğrudan müdahaleci düşüncenin güç kaybetmesine yol açarken diğer yandan da "önleyici" ve "güvenlikçi" politikaların müsebbibi olmuştur.[8] ABD, 1993-2001 arasında söz konusu şoku atlatamamış ve darbe üzerine darbe yiyeceği bir dönemden geçmiş, müdahalelerden uzak kalmaya çalışmış ve buna gerekçe olarak da Mogadişu'da yaşananların yol açtığı "sendrom" hali gösterilmiştir.[9]

ABD her ne kadar 11 Eylül 2001 Dünya Ticaret Merkezi ve Pentagon saldırıları sonrasında "bu sendromu aştığını" öne sürecek de olsa[10] Amerikan politikasının gelecek yılları durumun aslında tam olarak böyle olmadığını göstermiştir. "Teröre karşı savaş" sürecinin Ortadoğu, Asya ve Afrika'nın büyük bölümüne yayılması ve Amerikan politikalarının istenen sonucu verememesi, "sendromun" etkilerini yeniden gün yüzüne çıkarmıştır. Donald Trump'ın 2020 yılı sonunda Somali'den asker çekme kararı[11], sendromun Amerikan dış politika yapıcılarının "kodlarına işlemiş" vaziyette olduğunun ve izinin kolaylıkla silinmeyeceğinin bir göstergesidir.

d. Çin ve Rusya'nın 'Afrika Açılımı'

Somali'nin Amerikan dış politikası bakımından önemini artıran bir diğer husus, son yıllardan her geçen gün daha da görünür hale gelen küresel rekabettir. Amerikan yetkililer tarafından da "üç kutuplu bir dünya" olarak nitelendirilen[12] bu süreç, ABD ile Çin ve Rusya arasında bir hegemonya yarışını da beraberinde getirmiştir. Şüphesiz bu rekabetin yaşandığı sahalardan biri de Afrika kıtası ve hususen Afrika Boynuzu bölgesidir.

Asya, Avrupa, Ortadoğu, Afrika ve kapsayan "Bir Kuşak Bir Yol" ticari projesi kapsamında Çin dünya genelinde özellikle ticari etkisini hissettirmektedir. Çin'in bu projesinde Doğu Afrika'nın, özellikle Cibuti ve Kenya'nın limanları büyük bir role sahiptir. Bu paralelde Çin için Somali'nin sahip olduğu deniz alanları ve bölge üzerindeki etkisi önem arz eder. Çin, Doğu Afrika'da artan bir şekilde ABD'nin ticari ve stratejik bir rakibi haline gelmektedir.[13] Buradaki ticari projelerini siyasi ve askeri adımlarla da desteklemek isteyen Çin, Somali'deki Mogadişu yönetimine askeri yardımda bulunmakta[14], Mogadişu'daki yönetim de Çin'e yönelik açıklamalarında ABD'nin endişelerini besleyecek vurgular yapmaktadır.[15] Somali üzerindeki ana partneri olan Mogadişu hükümetinin Çin ile bu denli yakın ilişkilere sahip olmasının Amerikan çıkarlarını riske sokması, dolayısıyla Amerikan politika yapıcıları endişelendirmesi doğal karşılanabilir.

Rusya da Doğu Afrika'da ve Somali'de etkisini artırmak isteyen bir diğer rekabet aktörüdür. 2013 yılında yayınladığı dış politika konseptinde Afrika ile ilişkilere de yer veren Rusya[16], bölgeye silah ihracatını sürdürmekte[17], Mogadişu yönetimiyle yakın ilişkilerini korumaktadır.[18] ABD'nin bölgede artan Rus etkisinden algıladığı risk değerlendirilirken Somali'de ve komşu ülkelerinde bir dönem güçlü Sovyet müttefiklerinin yer aldığını da göz önünde bulundurmak gerekir.[19]

Hal böyleyken ABD'nin bölgede Çin ve Rusya'nın etkisini dengelemek, bölgeyi kendi ticari sahası haline getirmek, rekabet ortamında öne çıkan taraf olmak gibi kaygılarının bulunduğu, bunun da Somali'nin Amerikan dış politikasındaki önemini artırdığı açıktır.

2. Somali'deki Çatışma Ortamının Geçmişi

Somali'nin önemini ele aldıktan sonra, bölgenin bugününü ortaya çıkaran geçmiş süreci ve çatışma ortamının nasıl başladığını kısaca ele almak, konunun anlaşılması bakımından önemlidir. Somali'de Afrika'daki de-kolonizasyon sürecinin ve Soğuk Savaş döneminin bir uzantısı olarak yaşanan gerilimlerle başlayan çatışma ortamı bugüne dek uzanmıştır.

a. İç Savaş ve Birleşmiş Milletler Müdahalesi

Somali'de mevcut çatışmaları ortaya çıkaran sürecin 1969-1991 yılları arasında Somali'yi yöneten General Siad Barre rejiminin devrilmesiyle başladığını söylemek mümkündür. 1980'li yıllarla beraber Barre'ye karşı isyan bayrağını çeken birçok farklı silahlı grup ortaya çıkmış, siyasi ve sosyal gerilimin yanı sıra klanlar arası rekabet ve katliamların damga vurduğu iç çatışma süreci 1991 yılının Ocak ayında Barre'nin devrilmesiyle son bulmuş, Barre ülkeden kaçmıştır. Barre rejiminin devrilmesinden sonra da çeşitli gruplar arasında iç çatışmalar devam etmiş, binlerce Somalili bu çatışmalarda hayatını kaybetmiştir.[20]

Somali'de Barre'nin devrilmesinin ardından silahlı gruplar ve savaş ağaları arasındaki güç mücadelesi ülke çapında kaosa yol açmış, insani yardımların ülkeye girişi durma noktasına gelmiş, siyasi kriz ve kıtlık sebebiyle uluslararası arenada bölgeye müdahalede bulunulmasına dair talepler artmıştır. Bunun ardından 1992 ve 1993 yıllarında Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararıyla UNOSOM I ve UNOSOM II misyonları Somali'de görevlendirilmiştir. ABD de BM misyonları bünyesinde Somali'ye asker gönderen ülkeler arasında yer almış, yaklaşık 28 bin askerini bölgeye konuşlandırmıştır. Bu müdahale, Sovyetler Birliği'nin ardından ABD'nin Afrika'daki ilk doğrudan askeri müdahalesi olmuştur.[21]

Ancak Amerikan müdahalesi beklendiği şekilde bölgeye istikrar getirememiş, bilakis ABD güçleri kendilerini içerisinden çıkmaya çalışacakları bir bataklıkta bulmuştur. "Somali Sendromu"na yol açan 1993 Mogadişu Muharebesi sonrasında Amerikan güçleri Somali'yi terk etmiş, ABD merkezli uluslararası müdahale böylece yalnızca BM'nin yönettiği bir sürece dönüşmüştür. BM'nin de bölgede istenen istikrarı sağlayamaması ve kaosun derinleşmesi üzerine UNOSOM II misyonu sona erdirilmiş, BM güçleri ülkeden çıkmak durumunda kalmıştır.[22]

b. İslami Mahkemeler Birliği

BM güçlerinin çekilmesi sonrasında da devam eden iç savaş sırasında, seküler yapıların ve klan temelli grupların yanı sıra, İslami hareketlerin de güç kazanması söz konusu olmuştur. Bu gruplar arasında 1990'lı yıllarda etkinlik gösteren El İttihad El İslamiyye gözle görülür bir İslamileşme dalgası başlatmış, gruba bağlı mahkemeler belirli bir düzeyde emniyet ve düzen sağlayabilmiş, bu durum halk ve gruplar nezdinde bir modeli ortaya çıkarmaya başlatmıştır. İttihad'ın tesis ettiği "İslami Mahkeme" geleneği Somali'de yeni bir gerçekliğe yol açmıştır. Grup bir süre sonra dağılma sürecine girse de birçoğu İttihad bağlantılı figürler olan isimlerin etrafında şekillenen mahkemeler, emniyet ve düzeni sağlama konusunda öne çıkmaya devam etmiştir.[23]

Şeriat hukukunu temel alan söz konusu mahkemeler kısa bir süre içerisinde ülkenin güney kesimine yayılmış ve tek bir çatı altında, "İslami Mahkemeler Birliği" adıyla organize olmaya başlamıştır. 2000 yılında büyük ölçüde birliğini tamamlayan ve kendi bünyesinde kurduğu silahlı teşkilatlanma ile beraber bölgedeki iç çatışmaları sona erdirmeyi amaçlayan İslami Mahkemeler Birliği, Somali'nin güney kesimindeki silahlı grupları mağlup ederek 2006 yılının Haziran ayında başkent Mogadişu'yu kontrol altına almış, ülkede 1991 yılından beri ilk kez barış ortamı tesis edilmiştir.[24]

İslami Mahkemeler Birliği her ne kadar bölge içerisinde düzeni sağlamış olsa da Somali'nin komşuları ve ABD açısından böyle bir yapının bölgede kontrol sahibi olması kabul edilebilir bir husus olmamıştır. Özellikle Etiyopya ile Somali arasında süren gerilimlerin[25] ardından Etiyopya ordusu 2006 yılının Aralık ayında, Amerikan hava gücünün de desteğiyle Somali'yi işgale başlamıştır. Çatışmaların ardından Mogadişu Etiyopya öncülüğündeki güçler ve Somalili muhalif gruplarca ele geçirilmiştir. ABD'nin, desteklediği Somalili muhalif grupları bir araya getirerek kurduğu hükümet bölgede egemen olmuştur. İslami Mahkemeler Birliği yekpare bir yapı olma hüviyetini kaybederek dağılırken savaşa devam eden çeşitli İslami yapılar ise kırsal bölgelere çekilmiştir.[26]

Bu yapılar arasında en öne çıkan ise "Genç Mücahitler Hareketi", daha çok bilinen ismiyle ise Eş Şebab olmuştur. Eş Şebab Etiyopya öncülüğündeki güçlere karşı saldırılarına devam etmiş, Somali'nin güney kırsalında savaş sürmüştür.[27]

c. Eş Şebab'a Karşı Savaş

2007 sonrasından bugüne kadar Somali'nin ana gündemini Eş Şebab'a karşı savaş oluşturmuştur. İslami Mahkemeler Birliği sonrasında varlığını koruyabilen en büyük İslami yapı olarak öne çıkan grup yerel hükümete, Afrikalı yabancı güçlere ve Amerikan hedeflerine saldırılarını sürdürmüştür. ABD, 2001 sonrasında başlattığı "teröre karşı savaş" kapsamında Somali'deki saldırılarına 2007'den itibaren devam etmiş, Eş Şebab'ı yoğun bir biçimde hedef almıştır.[28] Eş Şebab'a karşı savaş için Afrika Birliği ABD'nin de desteğiyle 2007 yılında Afrika Birliği Somali Misyonu'nu (AMISOM) kurmuştur.[29] AMISOM 2022 yılında yerini Afrika Birliği Somali Geçiş Misyonu'na (ATMIS) bırakmıştır.[30]

ABD'ye karşı Ortadoğu genelinde süren çeşitli savaşlar farklı grupları olduğu gibi, El Kaide ile Eş Şebab'ı da zaman içerisinde birbirine yakınlaştırmıştır. 1990'lardan bu yana El Kaide ile Eş Şebab'ın öncül grupları arasında ilişkiler var olsa da bu ilişkilerin organik bir bağlantıya dönmesi 2007 sonrasına rastlamıştır. Eş Şebab 2009 yılında açık bir şekilde El Kaide lideri Usame bin Ladin'e bağlılığını açıklamıştır.[31] Bu bağlılık 2012 yılında resmiyet kazanmış ve Eş Şebab, El Kaide'nin Doğu Afrika kolu olarak faaliyetlerine devam etmiştir.[32]

3. Biden'ın Somali Politikası

ABD'de Joe Biden'ın başkanlık görevini resmen devraldığı 2021 yılı başında Somali'de Eş Şebab, ülkenin güney kesiminde ciddi bir ilerleme kaydetmiş vaziyetteydi. ABD 2007'den itibaren 250'nin üzerinde hava saldırısı düzenlediği[33] Eş Şebab'ın bölgede kontrolünü genişletmesine engel olamazken savaş tüm şiddetiyle devam ediyordu.[34]

ABD'nin yeni başkanı Joe Biden, göreve başladığı 2021 yılı başında, Somali politikası bakımından önemli bir yol ayrımında bulunmaktaydı. Bu durumda kendisinden önceki başkan Donald Trump'ın politika tercihlerinin yanı sıra sahadaki askeri ve siyasi gelişmeler de rol oynamıştır.

a. Trump Döneminin Mirası

Joe Biden, Somali konusunda selefi Donald Trump'tan oldukça karmaşık bir miras devralmıştır.

Donald Trump döneminde ABD'nin Somali politikasında dengeli bir yaklaşım izlendiğini söylemek oldukça güçtür. Trump başkanlığında ABD ilk olarak Somali'de askeri yönden oldukça aktif ve saldırgan bir siyaset izlemiştir. Trump yönetimi, 2017 yılında Somali'nin bazı bölgelerini "aktif hasmane eylemlerin yaşandığı bölgeler" olarak tanımlayan bir karar almış ve hava saldırılarını artırmıştır.[35] Trump döneminde Somali'ye toplam 219 hava saldırısı düzenlenerek bir rekor kırılmıştır.[36] Eş Şebab da bu saldırılara sahada karşılık vermiş, Afrika Birliği güçleri, Mogadişu hükümeti ve Amerikan birlikleri hedef alınmıştır. Ocak 2020'de Kenya sınırları içerisinde bir Amerikan üssüne düzenlenen saldırıda ABD beklenmedik insan ve materyal kayıpları yaşamıştır.[37]

Ancak aktif müdahaleci politikalar Trump yönetiminin son dönemlerinde değişiklik göstermiştir. 2020 yılı sonunda Trump yönetimi ani bir şekilde Somali'deki Amerikan askerlerini çekmeye karar vermiştir.[38] Bu karar paralelinde Amerikan askerleri 2021 yılının 17 Ocak günü, Biden resmi olarak başkanlık koltuğuna oturmadan birkaç gün önce Somali topraklarını tamamen terk etmiştir.[39] Bu durum Biden açısından Somali'de yeni bir politika belirlemeyi zorunlu kılmış, Somali meselesini içerisinden çıkılması daha zor bir hale sokmuştur. Amerikan dış politika yapıcıları Biden'ın yeniden Somali'ye asker göndermesini bir mecburiyet olarak görmüş ve bu yönde çağrılarına ağırlık vermişlerdir.[40] Düğüm bundan yaklaşık bir yıl sonra, 2022 yılının Mayıs ayı ortasında Biden'ın ABD askerlerini yeniden ülkeye göndermeye yönelik kararı imzalamasıyla çözülebilmiştir.[41] Bu açıdan Trump döneminde atılan söz konusu adım ABD'ye, Somali'de sahadaki çatışmaların arttığı kritik bir dönemde telafisi güç bir zaman kaybı yaşatmıştır.

b. Mogadişu'daki Dengeler

Biden yönetiminin Somali'ye yeniden dönüşünü zorlaştıran bir diğer husus ise Mogadişu'daki siyasi dengeler olmuştur. ABD tarafından desteklenen Mogadişu yönetimi içindeki klan dengeleri ve iç siyasi dinamikler, istikrarlı bir hükümet yapısını olanaksız kılmakta, bu durum hükümet içi krizlere sebebiyet vermektedir.[42]

Amerikan askerlerinin Somali'den çekilmesinin hemen ardından ülkede seçimler yapılması gereken tarihte gerçekleştirilememiş, mevcut başkan Muhammed Abdullah Muhammed Fermacu koltuğu bırakmamış, ülkede siyasi kriz yaşanmıştır.[43] ABD, seçimlerin gerçekleştirilememesi ve yönetimin belirlenememesi halinde Somalili liderlere yaptırım uygulama tehdidinde bulunmuştur.[44] Mogadişu'daki dengeler ABD'nin bir süre önce çekildiği Somali'ye yeniden müdahale edebilmesinin önüne geçmiş, ülke yönetimini parçalanmanın eşiğine getirmiştir.

Siyasi kriz nihayetinde Mayıs 2022'de seçimlerin gerçekleştirilmesi ve Hasan Şeyh Mahmud'un ülkenin yeni lideri olarak seçilmesiyle son bulmuştur.[45] Biden yönetiminin Somali'ye yeniden asker gönderme kararını ancak bu seçimin bir gün sonrasında almış olması, iç krizin Amerikan politikasında oynadığı rolü göstermektedir.

c. Askeri Çözüm Düşüncesi

Amerikan askerlerinin yeniden sahaya konuşlanması ve hava saldırılarının tekrar artırılmasıyla ABD Somali'de askeri çözüm seçeneğini bir kez daha devreye almıştır.

Biden yönetimi, kendisine ülke dışındaki güçleri, neredeyse hiçbir hukuki sorumluluk üstlenmeden eğitip donatma yetkisi veren Amerikan kanunlarından[46] da güç alarak Somali'de askeri çözüm için yeni bir hamle kurgulamıştır. Mogadişu'daki yönetimin "topyekun savaş" ilanının[47] arkasında duran Biden yönetimi bir yandan sahadaki askerleri ve hava saldırılarıyla, diğer yandan da bölgesel güçleri seferber etmek[48] suretiyle askeri bir çözüme ulaşmaya gayret göstermiştir.

Afganistan'da yapılan müzakerelere benzer bir barış süreci seçeneği ise çoğunlukla göz ardı edilmiş, Mogadişu yönetimi tarafından yapılan açıklamalarda Eş Şebab ile müzakere edilmeyeceği belirtilerek askeri çözüm tercihi ön plana alınmıştır.[49] ABD ile Mogadişu yönetimi arasındaki bağlantı ve bağımlılık ilişkisi göz önüne alındığında, bu söylemlerin Mogadişu yönetimi tarafından bağımsız ve tek taraflı bir biçimde ileri sürüldüğünü söylemek mümkün değildir. Bilakis bu söylemler Biden yönetiminin politika tercihlerinin bir ürünüdür.

Öte yandan Biden yönetiminin bu politika tercihi ABD içerisinde de yoğun eleştirilere maruz kalmıştır. Biden'ın "sonsuz savaşları sona erdirme" sözünü yerine getirmediği[50] vurgulanarak, ABD'nin askeri seçenekten ziyade diplomasiye ağırlık vermesi gerektiği ve savaşın bu şekilde kazanılamayacağı görüşlerinin altı çizilmiştir[51].

Biden yönetiminin Somali'deki askeri çözüm düşüncesi Ortadoğu'daki Amerikan politikaları bakımından önemli bir gelişme olarak görülebilir. Zira bu süreçte ABD, George W. Bush döneminden itibaren ilk kez salt askeri çözümü bir seçenek olarak benimsemiş ve bunun dışındaki siyasi ve sosyal süreçleri büyük ölçüde dışlayan bir stratejiyi benimsemiştir. Söz konusu stratejinin sahadaki yansıması ise artan çatışma ve saldırılar olmuş, 2023 yılı itibarıyla sahada uzun süredir görülmemiş ölçüde büyük eylemler ve çatışmalar vuku bulmuştur. Afrika Birliği güçlerine[52] ve Mogadişu yönetimin özel kuvvetlerine yönelik son saldırılar[53] bunun açık bir yansıması olarak görülebilir.

Sonuç

Biden yönetiminin Somali politikası değerlendirilirken öncelikle, henüz sona ermemiş bir dönemin analizinin yapıldığını unutmamak gerekir. Biden henüz başkanlığının yalnızca yarısını tamamlamıştır ve olağanüstü bir durum yaşanmadığı sürece 2025 yılının Ocak ayına kadar koltukta oturmaya devam edecektir. Bu açıdan ABD'nin Somali siyasetinde değişimler yaşanabilme olasılığı bakımından halen oldukça uzun bir süre bulunmaktadır. Ancak Biden'ın bölgeye ilişkin iki yıllık tecrübesinde ortaya koyduğu yaklaşım, mevcut tercihlerde keskin bir dönüş yaşanmayacağı fikrini güçlendirmektedir.

Biden yönetiminde ABD'nin Somali politikası temel olarak ülkenin jeostratejik öneminin değerlendirilebilmesinden ziyade güvenlik kaygılarına hitap edilmesi bakımından şekillenmiştir. Somali'de süren askeri ve siyasi kriz ülkenin jeostratejik potansiyelinin değerlendirilmesini büyük ölçüde olanaksız kılmakta, bu sebeple Amerikan politikası da daha çok güvenlik kaygıları ekseninde inşa edilmektedir. Benzer şekilde Çin ve Rusya'nın Doğu Afrika'daki etkisinin önüne geçilmesine yönelik adımlar da Biden'ın iki yıllık Somali tecrübesinde öne çıkan hususlar olmuştur.

ABD'nin bu amaçlarına ne ölçüde ulaşabildiği ise oldukça tartışmalı bir husustur. Biden'ın başkanlık koltuğunda oturduğu sürenin yarısından çoğu, Ocak 2021 ile Mayıs 2022 tarihleri arası dönem, Somali'ye yeniden asker göndermeye ve ülkedeki iç krizi sona erdirmeye harcanmıştır. Kalan bir yıllık süreç, yani 2022 Mayıs'tan bugüne dek uzanan dönem de askeri çözüm seçeneği çerçevesinde cereyan etmiştir. Ancak Haziran 2023 itibarıyla ABD ve bölgesel müttefiklerinin Somali sahasında ciddi bir askeri kazanım elde ettiklerini söylemek güçtür. Eş Şebab halen ülkenin güneyinde köklü bir etkinliğe sahiptir. Bunun yanı sıra ülkenin kuzeyindeki Somaliland ve Puntland bölgeleri özerklikten bağımsızlığa giden bir yol üzerindedir ve Mogadişu'daki yönetimin bu bölgeler üzerinde neredeyse hiçbir etkisi bulunmamaktadır. Biden yönetimi kuzeydeki idari bölünmeye hitap edebilmek ve buradaki Amerikan çıkarlarını koruyabilmek bir yana, güneydeki askeri ve siyasi krizi çözebilmekten dahi oldukça uzaktır.

Biden'ın başkanlığının kalan yarısında Somali'deki politika tercihlerinde askeri çözümün tek seçenek olarak öne çıkması halinde, ülkedeki durumun ABD açısından daha iyiye gideceğini söylemek mümkün değildir. ABD'nin Somali'deki politika tercihlerinin diplomasiyi içerisine alacak bir şekilde genişlememesi halinde, Somali krizi Biden'ın ikinci dönemine yahut bir sonraki Amerikan başkanına daha büyük bir sorun olarak miras kalacaktır.

Kaynakça

AFRICOM, United States Africa Command. "Somali, U.S. forces engage insurgents in support of the Federal Government of Somalia". Erişim 10 Haziran 2023. https://www.africom.mil/pressrelease/35119/somali-us-forces-engage-insurgents-in-support-of-the-federal-government-of-somalia
Africa Center for Strategic Studies. "Implications for Africa from China’s One Belt One Road Strategy". Erişim 10 Haziran 2023. https://africacenter.org/spotlight/implications-for-africa-china-one-belt-one-road-strategy/
Akrhangelskaya, Alexandra - Shubin, Vladimir. "Russia’s Africa Policy". SAIIA Occasional Paper Sayı 157. (Eylül 2013, 1-27.
Al Jazeera. "Somalia elects Hassan Sheikh Mohamud as new president". Erişim 11 Haziran 2023. https://www.aljazeera.com/news/2022/5/15/somalia-elects-hassan-sheikh-mohamud-as-president
Albright, Madeleine. "The End of The Somalia Syndrome". New Perspectives Quarterly 18/4 (Sonbahar 2001), 42-44.
Ambroso, Guido. Clanship, conflict and refugees: an introduction to Somalis in the Horn of Africa. UNHCR, 2002. http://hdl.handle.net/2307/4150.
Anadolu Ajansı. "US vows action if Somalia misses new election deadline". Erişim 11 Haziran 2023. https://www.aa.com.tr/en/africa/us-vows-action-if-somalia-misses-new-election-deadline/2472518
BBC. "Trump orders withdrawal of US troops from Somalia". Erişim 10 Haziran 2023. https://www.bbc.com/news/world-us-canada-55196130
Bell, Curtis –Lawellin, Ben. Stable Seas: Somali Waters. One Earth Future, 2017. https://oneearthfuture.org/sites/default/files/documents/publications/Stable_Seas_Somali_Waters_FINAL.pdf
Besenyő, János. "The Africa Policy of Russia". Terrorism and Political Violence 31/1 (2019), 132-153. https://doi.org/10.1080/09546553.2018.1555976.
Brunk, Darren C. "Curing the Somalia Syndrome: Analogy, Foreign Policy Decision Making, and the Rwandan Genocide". Foreign Policy Analysis 4/3 (Temmuz 2008), 301-320. https://doi.org/10.1111/j.1743-8594.2008.00071.x.
Al-Bulushi, Samar. "Biden’s promise to end endless war hits a snag in Somalia". Responsible Statecraft. Erişim 11 Haziran 2023. https://responsiblestatecraft.org/2022/05/17/bidens-promise-to-end-endless-war-hits-a-snag-in-somalia/
CNN. "Al-Shabaab joining al Qaeda, monitor group says". Erişim 11 Haziran 2023. https://edition.cnn.com/2012/02/09/world/africa/somalia-shabaab-qaeda/index.html
Cohen, John. "How a U.S. Law Allows for Continuing Commitments to Somalia". CATO Institute. Erişim 11 Haziran 2023. https://www.cato.org/blog/how-us-law-allows-continuing-commitments-somalia
Diehl, Paul F. "With the best of intentions: Lessons from UNOSOM I and II". Studies in Conflict & Terrorism 19/2 (1996), 153-177. https://doi.org/10.1080/10576109608436001.
Ecklund, Marshall. "Task Force Ranger vs. Urban Somali Guerrillas in Mogadishu". Small Wars & Insurgencies 15/3 (2004), 47-69. https://doi.org/10.1080/0959231042000275560.
FPRI, Foreign Policy Research Institute. "The Way Forward for the United States in Somalia". Erişim 9 Haziran 2023. https://www.fpri.org/article/2021/01/way-forward-united-states-somalia/
Gasbarri, Flavia. "From the Sands of the Ogaden to Black Hawk Down: The End of the Cold War in the Horn of Africa". Cold War History 18/1 (Şubat 2018), 1-17. http://dx.doi.org/10.1080/14682745.2017.1364729
Hansen, Stig Jarle. Al-Shabaab in Somalia. New York: Oxford University Press, 2013.
Long War Journal. "US airstrikes in the Long War". Erişim 11 Haziran 2023. https://www.longwarjournal.org/us-airstrikes-in-the-long-war
Mepa News. "'Kara Şahin Düştü': Somali'de ABD'nin 19 kayıp verdiği Mogadişu Muharebesi". Erişim 10 Haziran 2023. https://www.mepanews.com/tarih-kara-sahin-dustu-somalide-abdnin-19-kayip-verdigi-mogadisu-muharebesi-30004h.htm
Mepa News. "ABD'nin çekilmesi sonrası Eş Şebab Somali'de etki alanını genişletiyor". Erişim 11 Haziran 2023. https://www.mepanews.com/abdnin-cekilmesi-sonrasi-es-sebab-somalide-etki-alanini-genisletiyor-42154h.htm
Mepa News. "Bir dönemin sonu: ABD Somali'den çekildi". Erişim 11 Haziran 2023. https://www.mepanews.com/bir-donemin-sonu-abd-somaliden-cekildi-42076h.htm
Mepa News. "Cibuti, Etiyopya ve Kenya Eş Şebab'a karşı Somali'ye asker gönderiyor". Erişim 11 Haziran 2023. https://www.mepanews.com/cibuti-etiyopya-ve-kenya-es-sebaba-karsi-somaliye-asker-gonderiyor-58763h.htm
Mepa News. "Çin'den Eş Şebab'a karşı Somali'ye askeri destek". Erişim 10 Haziran 2023. https://www.mepanews.com/cinden-es-sebaba-karsi-somaliye-askeri-destek-51349h.htm
Mepa News. "Eş Şebab Somali'de askeri üssü ele geçirdi, onlarca askeri öldürdü". Erişim 11 Haziran 2023. https://www.mepanews.com/es-sebab-somalide-askeri-ussu-ele-gecirdi-onlarca-askeri-oldurdu-60424h.htm
Mepa News. "Rusya'dan Eş Şebab'a karşı Mogadişu yönetimine askeri destek teklifi." Erişim 10 Haziran 2023. https://www.mepanews.com/rusyadan-es-sebaba-karsi-mogadisu-yonetimine-askeri-destek-teklifi-60348h.htm
Mepa News. "Somali: Mogadişu yönetimi ABD'ye karşı Çin'e desteğini açıkladı". Erişim 10 Haziran 2023. https://www.mepanews.com/somali-mogadisu-hukumeti-abdye-karsi-cine-destegini-acikladi-54181h.htm
Mepa News. "Somali'de Eş Şebab'tan yüzlerce yabancı askere ev sahipliği yapan üsse baskın". (Erişim 11 Haziran 2023). https://www.mepanews.com/somalide-es-sebabtan-yuzlerce-yabanci-askere-ev-sahipligi-yapan-usse-baskin-60332h.htm
Mepa News. "Somali'de işgalin ismi değişiyor: AMISOM'ın görev süresi sona erdi". Erişim 11 Haziran 2023. https://www.mepanews.com/somalide-isgalin-ismi-degisiyor-amisomin-gorev-suresi-sona-erdi-51461h.htm
Mepa News. "Somali'de koltuğunu bırakmayan Fermacu'dan geri adım". Erişim 11 Haziran 2023. https://www.mepanews.com/somalide-koltugunu-birakmayan-fermacudan-geri-adim-44143h.htm
Mwangi, Oscar Gakuo. "The Union of Islamic Courts and security governance in Somalia". African Security Review 19/1 (2010), 88-94. https://doi.org/10.1080/10246021003736674.
New America. "The War in Somalia". Erişim 11 Haziran 2023. https://www.newamerica.org/international-security/reports/americas-counterterrorism-wars/the-war-in-somalia/
New York Times. "Biden Approves Plan to Redeploy Several Hundred Ground Forces Into Somalia". Erişim 11 Haziran 2023. https://www.nytimes.com/2022/05/16/us/politics/biden-military-somalia.html
Oğultürk, Mehmet Cem. "Russia’s Renewed Interests in the Horn of Africa As a Traditional and Rising Power". Rising Powers Quarterly, 2/1 (2017), 121-143.
Oliveira, Gilberto Carvalho. "‘New wars’ at sea: A critical transformative approach to the political economy of Somali piracy". Security Dialogue 44/1 (2013), 3-18. https://doi.org/10.1177/0967010612470294
Patman, Robert G. "The roots of strategic failure: The Somalia Syndrome and Al Qaeda’s path to 9/11", International Politics 52/1 (2014), 89-109. https://doi.org/10.1057/ip.2014.39.
Patman, Robert G. Strategic Shortfall: The Somalia Syndrome And The March To 9/11. Santa Barbara: Praeger, 2010.
Reuters. "Somalia signs oil exploration agreement for seven blocks". Erişim 9 Haziran 2023. https://www.reuters.com/business/energy/somalia-signs-oil-exploration-agreement-seven-blocks-2022-10-21/
Sanderson, Emma. "Suits Before Boots: Diplomacy Over Militarism in Somalia". John Quincy Adams Society. Erişim 11 Haziran 2023. https://jqas.org/suits-before-boots-diplomacy-over-militarism-in-somalia-marcellus-policy-analysis/
Shinn, David. "Al Shabaab's Foreign Threat to Somalia". Orbis 55/2 (2011), 203-215. https://doi.org/10.1016/j.orbis.2011.01.003
Skjelderup, Michael - Ainashe, Mukhtar - Qare, Ahmed Mohamed Abdulle. "Militant Islamism and local clan dynamics in Somalia". Journal of Eastern African Studies, 14/3 (2020), 553-571. https://doi.org/10.1080/17531055.2020.1789929
Somali News Room. "The Rotation Convention: The real scandal of Somalia’s 4.5 power sharing system". Erişim 11 Haziran 2023. https://somalianewsroom.com/the-rotation-convention-the-real-scandal-of-somalias-4-5-power-sharing-system/
The Guardian. "'Many dead' in US air strikes on Somalia". Erişim 11 Haziran 2023. https://www.theguardian.com/world/2007/jan/09/usa
US Department of Defense. "Milley Says Graduates Will Confront New Security Challenges". Erişim 10 Haziran 2023. https://www.defense.gov/News/News-Stories/Article/Article/3422571/milley-says-graduates-will-confront-new-security-challenges/
US Department of Defense. "Somalia Force Posture Announcement". Erişim 11 Haziran 2023. https://www.defense.gov/News/Releases/Release/Article/2435972/somalia-force-posture-announcement/
Voice of America. "Somali Government, Al-Shabab Deny Peace Talks". Erişim 11 Haziran 2023. https://www.voanews.com/a/somali-government-al-shabab-deny-peace-talks/6909112.html
Voice of America. "Somalia's President Vows to Continue War on Al-Shabab". Erişim 11 Haziran 2023. https://www.voanews.com/a/somalia-president-vows-to-continue-war-on-al-shabab/6835217.html
Williams, Paul D. "AMISOM under Review". The RUSI Journal, 161/1 (2016), 40-49. https://doi.org/10.1080/03071847.2016.1152120.
Williams, Paul D. Understanding US Policy in Somalia: Current Challenges and Future Options. Chatham House, 2020. https://www.chathamhouse.org/sites/default/files/publications/research/2020-07-14-us-policy-somalia-williams.pdf
Yihdego, Zeray W. "Ethiopia's Military Action against the Union of Islamic Courts and Others in Somalia: Some Legal Implications". British Institute of International and Comparative Law 56/3 (Temmuz 2007), 666-676. https://www.jstor.org/stable/4498095.
Yuusuf, Muuse. The Genesis of the Civil War in Somalia. Londra: I.B. Tauris, 2021.