Analiz | Mogadişu, Etiyopya ile Somaliland arasındaki Kızıldeniz liman anlaşmasına neden kızgın?

Shola Lawal | Al Jazeera | Tercüme: Mepa News

Somaliland'in Kızıldeniz'deki bir deniz limanını Etiyopya'ya kiralamayı kabul ettiği bir anlaşma Somali'de öfkeye yol açtı.

Somaliland, Somali'nin kuzey topraklarının kendi parçası olduğunu savunan ve kendi kendini yöneten ayrılıkçı bir yönetim konumunda.

Uluslararası tanınılırlığa sahip Mogadişu yönetimi bir gün önce imzalanan liman anlaşmasının gerilimi artıracağını ve Afrika Boynuzu bölgesinde istikrarı tehlikeye atacağını belirterek Salı günü Etiyopya'daki büyükelçisini konuyla ilgili "müzakerelerde" bulunmak üzere geri çağırdı.

Liman anlaşmasıyla ilgili tepkiler şimdiden yükselmeye başladı. Somalililer Çarşamba günü anlaşmayı protesto etmek için planlı bir şekilde Mogadişu sokaklarına döküldü.

Anlaşma ne hakkında?

Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed ve Somaliland lideri Muse Bihi Abdi tarafından Addis Ababa'da imzalanan anlaşma, Etiyopya'ya ticari deniz operasyonları için Somaliland'ın Berbera limanına erişimi olan bir deniz üssünde 50 yıllık bir kira hakkı veriyor.

Buna karşılık Etiyopya, Somaliland'ın bağımsız bir ulus olarak resmi olarak tanınma arayışının "ayrıntılı bir şekilde değerlendirilmesini" sağlayacağını söylüyor -ilk kez başka bir ülke bunu yapmayı teklif etti.-

Etiyopya hükümetinden yapılan açıklamaya göre Somaliland ayrıca devlete ait Etiyopya Havayolları'ndan da bir hisse alacak, ancak anlaşmanın bu kısmıyla, özellikle de herhangi bir ek parasal ödemeyle ilgili ayrıntılar çok az.

X'te yayınlanan ayrı bir açıklamada Abiy'nin ofisi, anlaşmayı Addis Ababa'nın "limanlara erişimini çeşitlendirmesine" olanak tanıyacak "tarihi" bir anlaşma olarak nitelendirdi. Ayrıca her iki tarafın da ekonomik ve siyasi alanlardaki bağlarını derinleştirmesine olanak sağlayacağını ekledi.

Anlaşma uzun zamandır bekleniyordu. Etiyopya 2019 yılında Berbera Limanı'nın yüzde 19 hissesini satın almış, Somaliland yüzde 30'unu, Dubai firması ve liman yöneticisi DP World ise yüzde 51'ini elinde tutmuştu. Limanın devam eden iyileştirme çalışmalarının yaklaşık 442 milyon dolar ile finanse edilmesi karşılığında DP World limanı 30 yıl boyunca yönetecek.

Birleşik Arap Emirlikleri grubunun Berbera'daki yatırımı daha önce Somali'de tartışmalara yol açmış ve parlamento 2018 yılında anlaşmanın hükümsüz ve geçersiz ilan edilmesi için oy kullanmıştı. Bu eylemin projenin durdurulması üzerinde çok az etkisi oldu.

Liman Etiyopya'yı Kızıldeniz'e ve Süveyş Kanalı'na açarak Avrupa'ya erişimini sağlayacak. Kira sözleşmesinin tam olarak ne zaman yürürlüğe gireceğine dair ayrıntılar belirsiz.

Mogadişu yönetimi bu anlaşmaya neden kızgın?

Somali ve Somaliland'ın uzun ve acı bir geçmişi var zira Mogadişu yönetimi dört milyonluk özerk bölgeyi kendi topraklarının bir parçası olarak görüyor.

İngilizler tarafından 1960 yılına kadar bir protektora olarak yönetilen Somaliland, Somali ile birleşerek bir cumhuriyet oluşturmadan önce kısa bir süre bağımsız oldu.

Bölge, büyük ölçüde etnik hatlar üzerinde bir bağımsızlık savaşı verdikten sonra 1991 yılında Somali'den koptu. Sınırın her iki tarafındaki Somalili aileler arasında bu yaralar hala kapanmış değil.

Somaliland o zamandan beri çok az gelirle ve uluslararası ticarete ya da finansmana erişimi olmamasına rağmen özerk olarak faaliyet gösteriyor. Somaliland'ın başkenti Hargeisa kendi pasaportlarını basıyor, Somaliland şilini çıkarıyor ve seçimler düzenliyor. Bazı uzmanlar bölgeyi dünyanın "en istikrarlı" fiili devletlerinden biri olarak görüyor.

Ancak Mogadişu yönetimi, Somaliland'ın uluslararası alanda tanınmasını Somali'nin egemenliğine bir saldırı olarak görüyor. Somali hükümeti Addis Ababa ile yapılan liman anlaşmasını "çirkin" ve "yasadışı" olarak nitelendirdi.

Salı günü yayınlanan bir hükümet bildirisinde "Somali Federal Hükümeti bunu Somali Federal Cumhuriyeti'nin bağımsızlığına, egemenliğine ve toprak bağımsızlığına bariz bir tecavüz ve saldırı teşkil eden düşmanca bir hareket olarak görmektedir" denildi.

Mogadişu yönetimi lideri Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud Salı günü parlamentoda yaptığı konuşmada "Boş durmayacağız ve egemenliğimizin tehlikeye atılmasına seyirci kalmayacağız" dedi.

Somaliland ve Etiyopya arasındaki anlaşma, Mogadişu ve Hargeisa'nın her iki tarafın da köklü sorunlarını çözmesini amaçlayan Cibuti liderliğindeki arabuluculukları yeniden başlatmayı kabul etmesinden sadece günler sonra geldi.

Geçmişte bu tür birkaç görüşme süreci olmuş ancak hiçbir sonuç alınamamıştı.

Hargeisa’da bağımsız araştırmacı olan Mustafa Ahmad Al Jazeera'ye yaptığı açıklamada, bu son gelişmeyle birlikte görüşmelerin bir kez daha durabileceğini söyledi.

Ahmad, "Her iki taraf da görüşmelerin neyi gerektirdiğine dair farklı yorumlarda bulundu. Mogadişu bunun bir yeniden birleşme görüşmesi olduğunu söylerken, Somaliland bağımsız bir devlet olarak kaderini belirleyeceğini söyledi. Başarısız olması kaçınılmazdı ama bu mevcut kriz çöküşünü hızlandırdı.” dedi.

Etiyopya neden denize erişim istiyor?

Etiyopya 120 milyonluk nüfusuyla Afrika'nın en kalabalık ülkelerinden biri, ancak ekonomisi denize erişim eksikliği nedeniyle kısıtlı.

Doğu Afrika ülkesi, 1993 yılında Eritre'nin ülkenin eski kıyı şeridinin tamamını da yanına alarak ayrılmasının ve otuz yıl süren bir savaşın ardından Aden Körfezi'nden koparıldı.

O zamandan beri Etiyopya, liman operasyonları için esas olarak daha küçük olan Cibuti'ye güveniyor. Cibuti Limanı, gelen ve giden Etiyopya kargolarının yüzde 95'inden fazlasını işlemektedir. Addis Ababa, Cibuti limanından bir nakliye hattı işletmeyi dahi başardı.

13 Ekim'de Abiy Ahmed parlamentoya denizin Etiyopya'nın hayatta kalması için çok önemli bir unsur olduğunu söyledi.

Abiy Ahmed, "Etiyopya suyla çevrili bir ada ama susuz bir ülke" dedi. “Etiyopya’nın geleceği için Kızıldeniz ve Nil belirleyici olacaktır. Bu iki kaynak Etiyopya ile birbirlerine bağlıdırlar ve Etiyopya'nın kalkınmasını sağlayacak ya da ölümünü tetikleyecek temel unsurlar olacaklardır."

Abiy’in yaptığı açıklama Doğu Afrika'da endişeye yol açtı. Analistler, halihazırda birden fazla siyasi kriz ve kuraklık gibi iklim değişikliğiyle ilgili olayların yaşandığı bir bölgede Etiyopya'nın komşularının olası bir askeri işgaline atıfta bulunup bulunmadığını merak ettiler. Ancak Addis Ababa daha sonra başbakanın komşularına karşı herhangi bir askeri eylemden bahsetmediğini açıkladı.

Araştırmacı Ahmad, yine de ülkeler bu son tartışmada hangi tarafı destekleyeceklerini ölçtükçe bölgesel dalgalanmaların kaçınılmaz olabileceğini söyledi. Etiyopya, Somali'deki bir Birleşmiş Milletler Barışı Koruma Misyonuna katkıda bulunuyor ve bu anlaşma tehdit altında olabilir. Ahmad, ancak dahili olarak, anlaşmazlığın Etiyopya'nın sorunlu hükümeti için puan toplayabileceğini söyledi.

Ahmad ekliyor, -Somaliland ile anlaşma- “Abiy'e Tigray bölgesindeki savaşları, Amhara ve Oromo bölgelerindeki şiddetli isyanlar ve ülkenin son birkaç yıldır karşı karşıya kaldığı ekonomik gerilemenin neden olduğu ülkedeki popüler olmayan imajını iyileştirme fırsatı verecek. Denize erişim yıllar boyunca Etiyopyalı liderler için varoluşsal bir mesele olarak gösterildi ve bu yeni anlaşma Abiy'e iç siyasi kazanımlar sağlayacak.

Silahlı çatışma riski var mı?

Gergin ve kışkırtıcı söylemle birlikte, Etiyopya ile Mogadişu yönetimi arasında uzun süreli bir diplomatik çatlak korkusu var. Ancak her iki tarafta da silahlı bir çatışmadan söz edilmedi.

İkisi arasında bir bölgesel çatışma geçmişi var. 1977'de Somali, şu anda Etiyopya'da tartışmalı bir sınır bölgesi olan Ogaden'i işgal etti. Kıtalar arası sosyalist bir ittifak arayışında olan Sovyetler Birliği ve Küba tarafından desteklenen Etiyopya karşılık verdi ve sonunda savaşı kazandı. Somali ordusunun yok edilmesi ve yenilgiye uğratılması ve bunun içeride yol açtığı isyan, Somaliland'ın Somali'den kopmasıyla bağlantılıdır.

Şu anda Somali, Etiyopya'nın dengi değil. Somali'nin 20.000 kişilik bir ordusu varken Etiyopya'nın 130.000'den fazla askeri var.

Her iki ülke de halihazırda içeride büyük bir istikrarsızlıkla karşı karşıya. Mogadişu, silahlı grup Eş Şabab ile uzun bir savaş yürütüyor. Etiyopya, Tigray savaşının ardından Amhara bölgesinde yeni bir çatışmayla uğraşıyor.

Topyekün bir savaş, muhtemelen geri çekilecek olan binlerce Etiyopyalı askeri içeren Somali'deki Afrika Birliği geçiş misyonunun operasyonlarını da büyük ölçüde engelleyebilir.

Dünya nasıl tepki verdi?

Çoğu Somali'yi destekleyen birkaç ülke ve uluslararası organizasyon anlaşmazlığa sürüklendi. Afrika Birliği, Mısır, Katar, Türkiye ve Amerika Birleşik Devletleri bu hafta Etiyopya'yı Mogadişu'nun egemenliğine saygı göstermeye çağıran açıklamalar yayınladı.

Avrupa Birliği, İslam İşbirliği Teşkilatı ve Arap Ligi de öyle. Somali'nin de üyesi olduğu lig, X'te yaptığı açıklamada Etiyopya'ya "iyi komşuluk kurallarına ve ilkelerine bağlı kalması" tavsiyesinde bulundu.

Bir Doğu Afrika ticaret bloğu olan Hükümetlerarası Kalkınma Otoritesi veya IGAD, Çarşamba günü taraf tutmayı reddetti ve bunun yerine tüm tarafları sorunu dostane bir şekilde çözmeye çağırdı. Mogadişu bu yanıtı eleştirerek, bunun uygun bir kınama olmadığını söyledi.

Bundan sonra ne olacak?

Tartışmalara ve yükselen tansiyonla ilgili endişelere rağmen Somalilandlılar liman anlaşmasının açıklanmasının ardından Pazartesi günü sokaklarda kutlama yaptı. Genel olarak, bölgelerinin diğer ülkeler tarafından tanınması ve Mogadişu'nun etkisinin ötesinde kendilerini beklediğine inandıkları ekonomik fırsatlar konusunda heyecanlılar.

Analist Ahmad, "Şu anda Somaliland'da hissedilen temkinli bir iyimserlik" diyor. "İnsanlar nihayet Somaliland'ın uluslararası tanınma arayışının gerçeğe dönüşmesinden memnun, ancak aynı zamanda bölgesel ve küresel güçlerin bu tanınmayı nasıl destekleyeceği ya da karşı çıkacağı da dahil olmak üzere önlerindeki belirsizlikler konusunda temkinli."

Şimdi tüm gözler Somali'nin bu anlaşmaya nasıl itiraz edeceğine çevrilmiş durumda. Şu ana kadar Mogadişu, Somaliland'daki limanın kiralanmasının yasadışı olduğunu belirtmek dışında, atmayı planladığı net bir yasal prosedür ortaya koymadı.

Bunun yerine Etiyopya ile diplomatik bağlarını kopardı ve resmi telefon görüşmelerinde ülkelere liman anlaşmasına karşı açıklamalar yapmaları için baskı yaptı. Ayrıca IGAD gibi bölgesel organları anlaşmayı kınamaya zorluyor.

Bu arada Etiyopya, Çarşamba günü liman anlaşmasının imzalanmasında hiçbir yasanın ihlal edilmediğini iddia eden uzun bir açıklama yayınladı.

Açıklamada, Addis Ababa ve diğer ülkelerin Hargeisa ile konsolosluk ilişkileri olmasına rağmen bölgenin bir ulus olarak tanınmadığına dikkat çekilerek Somaliland'ın içinde bulunduğu kötü durum hakkında sempatik bir ton kullanıldı.

Açıklamada, anlaşmanın "Somaliland'ın başka hiçbir ülkeden alamayacağı türden bir yardım ve ortaklık elde etmesini sağladığı ve aynı zamanda uzun süredir devam eden taleplerine yanıt verdiği" ifade edildi.

Kaynak: Mepa News