Analiz | Pakistan'da ordunun aleyhine dönen 'generallerin seçimleri'

Leela JACINTO | France 24 | Tercüme: Mepa News

Pakistan'ın 2024 genel seçimleri, ülkede oldukça sevilen İmran Han'ın adaylığının engellenmesi ve ordunun eski başbakan Navaz Şerif'i desteklemesi nedeniyle ülke tarihinin "en hileli" seçimleri olarak adlandırıldı.

Bu, sonuçların Han tarafından desteklenen bağımsız adayların yarışı önde götürdüğünü göstermesinden önceydi. Öfkeli bir seçmen kitlesinin ordunun siyasete karıştığı algısına tepki göstermesinin ardından ülkede çalkantılı bir döneme girilmiş gibi görünüyor.

2024 Pakistan genel seçimlerinde seçmenler masa, sandalye, elma, uçak, hesap makinesi ve mutfak aletleri gibi çok sayıda sembolün yer aldığı oy pusulalarını kontrol etti. Ancak oy pusulasında kriket sopası yoktu.

Eski kriket yıldızı ve başbakan İmran Han'ın parmaklıklar ardında olması nedeniyle, Pakistan Tahrik-i İnsaf (PTI) partisinin, okuma yazma bilmeyenlerin oranının yüksek olması nedeniyle sembollerin seçmenler için önemli bir araç olduğu ülkede, kendi imzası olan simgeyi kullanması yasaklandı. Bu durum PTI destekli adayları, her biri oy pusulalarını ve ulusal hayal gücünü zorlayan farklı semboller kullanan bağımsızlar olarak yarışmaya zorladı.

Ancak ülkenin gerçek iktidar sahibi oy pusulasında yer almadı ve Pakistanlılara bu konuda hiçbir zaman bir sembol ya da söz hakkı verilmedi.

2024 genel seçimleri Pakistan tarihinin en hileli seçimi olarak adlandırıldı ve sosyal medyada nükleer silahlara sahip Güney Asya ülkesindeki tüm güce sahip orduya atıfta bulunularak "generallerin seçimi" olarak adlandırıldı.

Oylama öncesindeki fikir birliği, hükümeti kim kurarsa kursun, ordunun ipleri elinde tutmaya devam edeceği yönündeydi. Yeni seçilen sivil yönetim hayatta kalmak için Pakistan'daki güç oyununun kurallarına uymak zorunda kalacaktı.

Pakistan 76 yıllık tarihi boyunca, bazı akademisyenlerin "hibrid rejim" olarak adlandırdığı, sivil siyaset ile ordunun seçim demokrasisine müdahalesinin bir karışımını içeren bir sistem geliştirdi. Bu zımni anlaşmaya göre generaller savunma ve dış politikaları kontrol ederken iç sosyoekonomik meseleleri siyasetçilere bırakıyorlar.

Ancak bu hibrid model son yıllarda değişerek Pakistan'ı tehlikeli bir zemine sürüklüyor. Ve orduda kararları verdiğine inanılan kişi ulusal güvene çok az katkıda bulundu.

'Geveze' bir parlamento beklentisi

Han'ın ordunun desteğini kaybetmesi ve partisinin seçimlerde zor durumda kalması nedeniyle, ordunun seçtiği aday olan tecrübeli siyasetçi Navaz Şerif'in Pakistan Müslüman Ligi-Navaz (PML-N) partisinin açık ara kazanması bekleniyordu.

Şerif'in kazanması halinde, suikaste kurban giden başbakan Benazir Butto'nun oğlu Bilawal Butto Zardari'nin liderliğindeki hanedan Pakistan Halk Partisi (PPP) muhalefete düşecek. Böylece iki düzen partisi bir kez daha Pakistan siyasetine hakim olacaktı.

Ancak ulusal seçim sonuçlarına liderlik eden PTI destekli bağımsız adayların şaşırtıcı derecede güçlü bir performans göstermesinin ardından Şerif Cuma günü tutumunu değiştirerek bir koalisyon hükümeti kuracağını açıkladı.

"Başkalarının desteği olmadan hükümet kurmak için yeterli çoğunluğa sahip değiliz ve müttefiklerimizi koalisyona katılmaya davet ediyoruz, böylece Pakistan'ı sorunlarından kurtarmak için ortak çaba sarf edebiliriz" dedi.

Pakistan'ın seçim kurallarına göre, kazanan bağımsız adaylar 336 sandalyeli Ulusal Meclis'teki herhangi bir partiye katılabiliyor. Hapisteki Han'ın yolsuzluktan devlet sırlarını sızdırmaya kadar uzanan yaklaşık 200 suçlamayla karşı karşıya olduğu düşünüldüğünde, uzmanlar popüler eski kriket oyuncusu-siyasetçinin yıllarca parmaklıklar ardında kalacağını öngörüyor.

Londra'daki King's College'da kıdemli araştırmacı ve "Military Inc." kitabının yazarı Ayşe Sıdıka, Perşembe günkü oylamanın sonuçlarının önümüzdeki siyasi dönemin kırılgan olacağına işaret ettiği uyarısında bulunuyor: Inside Pakistan's Military Economy" kitabının da yazarı olan Sıdıka, "Parlamentoda çok sayıda bağımsız olursa, bu durum meclisi bir geveze kutusu haline getirecektir" dedi. "Herkesin birbirinin şahdamarına saldırdığı, asi ve komik bir parlamento olacaktır.”

Han'ın ordudaki itibarını yitirmesi

Siyasi çalkantıları yöneten kişi ise ordunun başındaki isim, Pakistan Genelkurmay Başkanı General Asım Munir. Bu durum ülkenin büyük ekonomik ve güvenlik krizleriyle karşı karşıya olduğu bir döneme denk geliyor.

Han parmaklıklar ardında olabilir ama siyasi bir güç olmaya devam ediyor. Eski kriket oyuncusu-siyasetçi kendisine yöneltilen sayısız yasal suçlamanın siyasi amaçlı olduğunu savunuyor. Han'ın muhalifleri de dahil olmak üzere Pakistanlıların birçoğu bu görüşe katılmıyor. Zayıf bir yargı sistemine sahip olan Pakistan, Dünya Adalet Projesi'nin Hukukun Üstünlüğü endeksinde 142 ülke arasında 130. sırada yer alıyor.

General Munir'in Kasım 2022'de ordu komutanı olarak atanmasından bu yana Han'ın hukuki sorunları katlanarak arttı. Zaman zaman saçma bir şekilde kişisel bir hal aldılar.

Pakistan medyasında yer alan haberlere göre, Han'ın 2018 yılında başbakan seçilmesi ve Munir'i Pakistan'ın Servisler Arası İstihbarat (ISI) ajansının başına getirmesinden bu yana iki adam arasındaki ilişkiler sertleşti.

Seçimlerden birkaç gün önce, 3 Şubat'ta Pakistan mahkemesi Han ve eşi Büşra Bibi'yi "İslam dışı" ilan ettiği evlilikleriyle ilgili bir davada yedi yıl hapse mahkum etti.

Karar, hukuk uzmanları tarafından Pakistan yargısı için bir "utanç" ve "kara bir leke" olarak değerlendirildi.

Şerif yeniden yükseliyor

2018'de seçimlere girdiğinde Han, generaller tarafından "özenle seçilmiş, yetiştirilmiş ve yerleştirilmiş" ordunun adayı olarak görülüyordu. Ancak bu durum, Pakistan'ın yeni başbakanı olması beklenen siyasetçi Şerif'in de paylaştığı bir kaderle Han'ın orduyla arasının açılmasına kadar sürdü.

Han ve Şerif'in talihlerinin tersine dönmesi, Pakistan siyasetinde "Taht Oyunları "na benzetilen dramatik değişimi yansıtıyor. Şerif, 2017 yılında ordu üzerinde sivil denetim kurmaya çalışınca başbakanlıktan düşürülmüştü. Bir dizi yolsuzluk suçlamasıyla karşı karşıya kalan Şerif, cezasını çekmemek için yurtdışına sürgüne gitti. Han o dönemde ordunun gözde evladı olarak görülüyordu.

Ancak geçen yıl ülke siyasi kargaşaya sürüklenirken ve Han'ın destekçileri daha önce benzeri görülmemiş bir şekilde orduya karşı hoşnutsuzluklarını göstermek için askeri konutlara ve üslere saldırırken, Şerif yeniden generallerin gözüne girdi.

Dört yıllık sürgünün ardından Şerif geçtiğimiz Ekim ayında Pakistan'a döndü. Döndükten birkaç hafta sonra mahkumiyet kararı bozuldu ve dördüncü dönem görevde kalabilmek için serbest bırakıldı.

Bir işadamı ve Pakistan'ın en kalabalık ve müreffeh eyaleti olan Pencap'ın eski başbakanı olan Şerif'in ekonomik büyüme ve kalkınma konusunda bir sicili var. Milyarder siyasetçi daha önceki başbakanlık dönemlerinde Pakistan'ın dev komşusu ve ezeli düşmanı Hindistan ile daha yakın ticari bağlar kurmaya çalışmıştı.

Şerif'in Pakistan'a dönüşü, ordunun ülkeyi sarsan ekonomik krizle başa çıkmak için güvenli bir çift el aradığının işareti olarak görülüyordu. Ancak son birkaç aydır ordu ekonomik alanda giderek daha fazla söz sahibi olmaya başladı.

Ordu ekonomi kurulunun başına geçti

Bağımsızlıktan yetmiş yıldan fazla bir süre sonra Pakistan en kötü ekonomik kriziyle karşı karşıya. Enflasyon yüzde 30 civarında seyrederek para birimi rupiyi sert bir düşüşe sürükledi. Geçen yıl, yoksul Güney Asya ülkesi IMF'nin 3 milyar dolarlık bir kurtarma paketini onaylamasıyla devlet borçlarının temerrüde düşmesinden kıl payı kurtuldu.

Uçurumun kenarından dönmüş olsa da, mevcut düzenlemenin üç hafta içinde sona ermesinin ardından yeni bir IMF kurtarma programı arayışında olan Pakistan'ın hala önemli yapısal sorunlarla mücadele etmesi gerekiyor.

Geçen yıl krizin derinleşmesiyle birlikte Pakistan, ekonomi ve maliye politikalarını koordine etmek üzere Özel Yatırım Kolaylaştırma Konseyi (SIFC) adında bir üst ekonomik organ kurdu.

SIFC'nin kurulması, uluslararası yatırımcı güvenini arttırmak ve demokratik yönetişimi desteklemek için önemli bir hamle olarak lanse edildi. Ancak daha sonra ordunun ekonomi politikası masasında üst sıralarda yer alması, yeni SIFC'nin eş başkanının ordu komutanı General Munir'den başkası olmadığının açıklanmasıyla mali çevrelerde kaşları kaldırdı.

'Tehlikeli beceriksizler' söz sahibi olduğunda

2024 oylamasında ordu, Pakistan standartlarına göre bile son derece ağır bir kart oynadı. Seçmenlerin PTI destekli adayları seçme olasılığını aşmasıyla bu taktiğin başarısız olduğu görüldü. Ancak analistler bunun daha fazla çalkantılı bir döneme işaret edebileceği uyarısında bulunuyor.

Sıdıka, "Bağımsız adayların çoğunun PTI olduğunu varsayarsak, [Şerif'in] PML-N'si bir hükümet kuracaksa, bir koalisyon kurmak zorunda kalacak" dedi. "Koalisyon ne kadar zayıf olursa ordu da o kadar güçlü olur."

Ordunun siyasete müdahalesi uzun zamandır Pakistanlı hak savunucularının öfkesini çekiyor. Yaklaşık 15 yıl önce, ülkenin önde gelen insan hakları avukatlarından merhum Esma Cihangir, canlı yayınlanan bir televizyon programında ülkenin askeri liderlerini “beceriksizler" olarak nitelendirdiğinde büyük bir heyecan yaratmıştı.

Cihangir daha sonra bu lakabını "tehlikeli hantallar" olarak değiştirmiş ve bu terimin ordunun üst kademesinin "sadece beceriksiz değil, aynı zamanda öğrenme yeteneğinden de yoksun" olduğunu ima ettiğini belirtmiştir.

Sıddıka'ya göre son seçimler Cihangir'in sözlerinin hala geçerli olduğunu gösterdi.

"O kadar da değişmediler, hala tehlikeli birer beceriksizler çünkü yönetimde bir rolleri olduğunu düşünüyorlar" dedi.

"Ancak ordu güçlü bir kutup ve siyasi partiler de öyle. Bu seçimle birlikte siyasi partiler tekrar oyuna dahil oldu. Artık her şey onların nasıl davranacaklarına bağlı."

Geçmişte Pakistan'daki siyasi partiler rakiplerini devirmek için ordu ile ortak hareket etmişti. Orduyu kışlaya hapsedecek sivil birliğin olmaması, generallerin periyodik olarak seçimlere müdahale etmesine olanak sağladı.

Perşembe günkü oylamanın ardından sosyal medya platformları Pakistanlıların diyalog ve ulusal birlik çağrısı yapan mesajlarıyla çalkalandı. Eğer bu çağrılar dikkate alınmazsa, Pakistan'ın sorunlu tarihinde bir ilk yaşanmış olmayacak.

Kaynak: Mepa News