Cakarta'nın Filistin davasını destekleme konusundaki on yıllardır süregelen kararlılığı ve Suudi Arabistan tartışmalı planı hayata geçirse bile ada ülkesinde öfkeye yol açma riski göz önüne alındığında Endonezya'nın İsrail ile ilişkilerini yakın zamanda normalleştirmesi pek olası görünmüyor.

Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri, Fas ve Sudan'ın İsrail ile resmen ilişki kurmasının ardından Trump'ın başkanlığının sonunda normalleşme eğilimi ivme kaybetmiş gibi görünüyordu.

Ancak son haftalarda Suudi Arabistan'ın İsrail ile resmi ilişkiler kurmaya daha da yaklaştığına dair haberler, bir sonraki adımın ne olabileceği sorusunu gündeme getirdi.

Mayıs ayı başında Biden yönetiminin ulusal güvenlik danışmanı Jake Sullivan, Suudi-İsrail normalleşmesinin ABD'nin ulusal çıkarlarına uygun olduğunu açıkladığında bir anlaşma olasılığı ortaya çıktı.

Geçtiğimiz Perşembe günü ise Veliaht Prens Muhammed bin Selman verdiği bir röportajda Suudi Arabistan ve İsrail'in tarihi bir anlaşmaya varmak üzere olduğunu öne sürdü. Fox News'e verdiği demeçte "Her geçen gün daha da yaklaşıyoruz" dedi.

Yine de uzmanlar ve analistler Middle East Eye'a, yakın gelecekte krallık ve İsrail arasındaki bağların genişleyeceğini, ancak dünyanın en büyük Müslüman çoğunluklu ülkesi olan Endonezya'nın şimdilik bu eğilime karşı çıkacağını söyledi.

Endonezya Dışişleri Bakanlığı Ortadoğu İşleri Direktörü Bagus Hendraning Kobarsyih, Middle East Eye'a verdiği demeçte bu konuda kesin konuştu ve ülkesinin İsrail ile diplomatik bağlar kurmaya "niyeti olmadığını" söyledi. "Filistin bağımsızlığını kazanana kadar bunu yapmayacağız" ifadesini kullandı.

ABD Başkanı Joe Biden, selefinin İsrail'i destekleyen Orta Doğu politikalarının çoğunu bir kenara bırakırken, İsrail ile normalleşme bunlar arasında yer almadı.

ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, Aralık 2021'de Endonezya Dışişleri Bakanı Retno Marsudi ile Cakarta'da yaptığı görüşmede İsrail ile Endonezya arasında diplomatik ilişkiler kurulması olasılığını gündeme getirdi.

Aynı ay içinde Endonezya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Teuku Faizasyah, Nikkei Asia'ya Blinken'in bunu yaptığını doğruladı.

İsrail Dışişleri Bakanlığı Sözcü Yardımcısı Yosef Zilberman, diplomatik bağların kurulması olasılığı hakkında yorum yapması istendiğinde MEE'ye "İsrail tüm dünya ülkelerine barış ve dostluk elini uzatıyor, buna Endonezya da dahil" dedi.

ABD Dışişleri Bakanlığı sözcüsü MEE'ye "genel bir mesele olarak İsrail'in bölge içinde ve ötesinde tam entegrasyonunu desteklemeye devam ediyoruz" dedi.

Sözcü, "Sizi Endonezya ve İsrail hükümetlerine yönlendiriyoruz. Özel diplomatik görüşmelerimize dair paylaşacak bir şeyim yok." ifadelerini kullandı.

Endonezya'nın Filistin'e desteği

Analistler MEE'ye, olası bir normalleşme anlaşmasını sekteye uğratabilecek en önemli sorunun Filistin yanlısı hassasiyet olduğunu söyledi. Bu duygu ada ülkesinde derinlere, Endonezya'nın kurucu babası Sukarno'ya kadar uzanıyor. Sukarno, takımadaların 20. yüzyılın ilk yarısı boyunca Hollandalılar ve Japonlar tarafından yönetildiğine şahitlik etmişti.

Sukarno, 1955 yılında düzenlenen ve Filistin meselesinin ele alındığı ilk Asya-Afrika Konferansına İsrail'i davet etmedi.

Endonezya ayrıca 1962 yılında Cakarta'da düzenlenen dördüncü Asya Oyunları'na İsrail'in katılımını da reddetti.

Endonezya'nın Java adasındaki Yogyakarta'da bulunan Gadjah Mada Üniversitesi'nde (UGM) uluslararası ilişkiler öğretim görevlisi olan Siti Mutiah Setiawati, ülkenin dış politika ilkeleri nedeniyle Filistin davasını desteklediğini söyledi.

Setiawati MEE'ye verdiği demeçte, "Sömürgeleştirilmiş bir ülke olarak Filistin milletiyle empati kuruyoruz." dedi.

"Endonezya Müslüman toplumunun çoğunluğu İsrail ile diplomatik bir ilişki başlatılmasını kabul edemez" diyen Setiawati, bunun başlıca nedeni olarak "ukhuwah islamiyah" yani "İslam kardeşliği" ilkesini gösterdi.

Endonezya'nın neredeyse yüzde 90'ı Müslüman olan nüfusuna atıfta bulunarak, "Devlet tarafından kabul edilmesi gereken bir İslami dayanışma var çünkü çoğunluk bu şekilde düşünüyor" dedi.

Bu tür görüşler nüfusun büyük bir kesimini temsil eder hale geldi ve pek çok Endonezyalı normalleşme olasılığını açıkça reddediyor.

Cakarta yakınlarındaki Depok'ta yaşayan Fitrian Zamzami MEE'ye verdiği demeçte, "Sağcı hükümetleri, yasa dışı yerleşimcilerin sürekli tecavüzleri, Batı Şeria'da devam eden saldırılar, Mescid-i Aksa'da devam eden provokasyonlar, Gazze'de devam eden abluka ile hükümetimiz ile mevcut İsrail yönetimi arasında herhangi bir diplomatik ilişkiyi meşru çıkarmak imkansız" şeklinde konuştu.

Suudi Arabistan'daki din adamlarının İsrail ile resmi diplomatik ilişkiler kurulmasını destekleyip desteklemediğine atıfta bulunan Zamzami, "Örneğin Suudi Krallığı'nın uleması tarafından yayınlanan herhangi bir fetvanın, eğer biz bireyler olarak Peygamber'in öğretisiyle çeliştiğini kalbimizin derinliklerinde hissediyorsak, hiçbir ağırlığı yoktur" diye ekledi.

Endonezya'nın Batı Java eyaletinin Bandung kentindeki Parahyangan Katolik Üniversitesi'nde (UNPAR) uluslararası ilişkiler öğretim görevlisi olan Aknolt Kristian Pakpahan, "orta güçte bir ülke olarak Endonezya'nın konumunun Filistin'e destek sağlamak açısından çok stratejik olduğunu" söyleyerek bu görüşe katıldı.

"Endonezya'nın kendisi de şu anda kendisini uluslararası dünyada yeni bir etkili ülke olarak konumlandırmaya başlıyor" diyerek, ülkenin geçen yıl Bali'deki G20 zirvesine ev sahipliği yapmasına atıfta bulundu.

Kamuoyu görüşü

Endonezya hükümetinin Filistin halkına uzun süredir verdiği desteğin yanı sıra pek çok Endonezyalı da İsrail'e karşı olumsuz görüşlere sahip.

Cakarta'da yaşayan Mumtaza Tjatradiningrat normalleşme fikrine "çok karşı" olduğunu söyledi.

MEE'ye verdiği demeçte "Endonezyalılar olarak yasa dışı işgal, sömürgecilik ve apartheid düzeyinde açıkça insanlığa karşı suç işlemiş bir ülke ile ilişkiyi nasıl destekleyebiliriz?" dedi.

Saiful Mujani Araştırma ve Danışmanlık tarafından Mayıs 2022'de yapılan ulusal bir ankete göre Endonezyalıların yüzde 69'u İsrail'i sevmiyor ve sadece yüzde 20'si bu ülke hakkında olumlu bir izlenime sahip.

İsrail karşıtlığı o kadar derin ki, bu yılın başlarında dünya futbolunun yönetim organı FIFA, bazı siyasetçilerin ve vatandaşların İsrail'in katılımına karşı çıkmasının ardından Endonezya'yı 2023 20 Yaş Altı Dünya Kupası'na ev sahipliği yapmaktan alıkoydu.

Kâr amacı gütmeyen Hadassah kuruluşunun kurucusu [İsrail yanlısı bir Yahudi olan] Monique Rijkers ise "Endonezya'nın İbrahim Anlaşmalarına katılma zamanının geldiğini" söyledi.

MEE'ye konuşan Rijkers, "Endonezya kendi refahına odaklanmalı ve Filistin sorununu çözmek için Endonezya'nın diplomatik ilişkileri olmalı" dedi. "Endonezya uzaktan bir şey yapamaz. Siber, savunma, sağlık, yeşil enerji, su yönetimi, tarım ve telekomünikasyon alanlarında İsrail teknolojisine ve inovasyonuna ihtiyacı var" diye ekledi.

Endonezya, İsrail ile bağ kurma planlarını açıkça reddetse de Ticaret Bakanlığı tarafından yayınlanan istatistiklere göre, Endonezya 2022 yılında İsrail'e 185,2 milyon dolar değerinde petrol ve gaz dışı mal ihraç ederken, aynı yıl İsrail'den 47,8 milyon dolar değerinde mal ithal etti.

İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2018'den 2022'ye kadar yıllık 100 milyon doları aştı.  

Unpar öğretim görevlisi Pakpahan şunları söyledi:

"Endonezya'nın İsrail ile hala diplomatik olmayan ilişkileri var ve İsrail ile ilişkilere tamamen kapalı değil. İsrail'le diplomatik ilişkiler bağlamı dışında da öğrenilebilecek şeyler var - örneğin bilgi transferi. Bilimsel gelişme ve uluslararası ticaret faaliyetlerinin arttığı bir çağda, Endonezya'nın İsrail ile diplomatik olmayan ilişkilerini sürdürebileceği görülüyor."

Randy Mulyanto tarafından kaleme alınan ve Middle East Eye'da yayınlanan bu değerlendirme Mepa News okurları için tercüme edilmiştir. Değerlendirmede yer alan ifadeler yazarın kendi görüşleridir ve Mepa News'in editöryel politikasını yansıtmayabilir.