Ukrayna'da neler oluyor? (3)

Ukrayna krizi nedir, Ukrayna'da neler oluyor? gibi sorular, son dönemin en önemli, bir o kadar da "kapalı kutu" gibi duran bölgesiyle ilgili olarak gündeme geliyor. 

Ukrayna'da 2014 yılında savaşla patlak veren gerginlik ve bölünmüşlük, kökenini büyük ölçüde tarihten alıyor. Bu sebeple Ukrayna'da halen çözüme kavuşmayan ve artçı çatışmaları yaşanan 2013-2014 Euromeydan Devrimi'ni, 2014 Kırım Krizi'ni, 2014-2015 Donbass Savaşı'nı anlayabilmek için tarihi arka planı bilmek gerekiyor.

Ukrayna Krizi'ni detaylı bir şekilde ele alacağımız serinin üçüncü bölümünde, Euromeydan olayları ve sonrasında yaşanan savaşın ilk yıllarını sizlere sunuyoruz.

Kasım 2013'te "Euromeydan" ismi verilen hükümeti ve cumhurbaşkanını protesto mitinglerinin Ukrayna'da önce Şubat 2014'te kanlı bir iktidar değişikliğine, aynı ayın sonunda Kırım'ın Rusya tarafından işgaline, sonra Nisan 2014'ten itibaren ise Donetsk ve Luhansk illerinde çok kanlı bir savaşa yol açacağını kimse tahmin edemezdi.

"Euromeydan" (Avrupa Medyanı)

21 Kasım 2013'te Yanukoviç iktidarı AB ile gümrük birliği antlaşmasını reddettiğinde Kiev'de halk Nezalejnosti (Bağımsızlık) Meydanı'nda yoğun katılımla bu kararı protestoya başladı. Kısa sürede gösteriler ülkenin Batısı başta olmak üzere diğer şehirlere, hatta kasabalara kadar yayıldı. Ukrayna'nın diğer bölgelerinden de Kiev'e gösterilere katılmak üzere yüzbinlerce kişi geldi.

Nezalejnosti Meydanı'ndaki gösterilere "Euromeydan" denildi. "Euro" yani Avrupa ifadesi göstericilerin Batı ile entegre olup Rusya'dan uzaklaşma isteklerinden sebep koyulmuşken "meydan" ifadesi Ukrayna diline Türkçe'den geçen bir kelime olup aynı Türkçedeki anlamında kullanılmaktadır.

Bu süreçte nüfusu 3 milyonu bulmayan başkent Kiev'de 800 bin kişinin katıldığı gösteriler yapıldı. Ülkenin batı ve ortasında hemen her şehirde yapılan gösterilere milyonlar katıldı. Ülkenin güney ve doğusunda ise Batı yanlılarının azlığı ve Batı yanlısı olanların da Rus yanlısı çoğunluğun müdahalesinden korkması nedeniyle az sayıda gösteri düzenlendi. Bu gösterilere de Rus yanlıları engelleme girişimlerinde bulundular, yer yer silahlı saldırıya varan müdahalelerde bulundular.

Euromeydan protestolarının ve katılım yoğunluklarının Ukrayna haritasında dağılımı

Aralık 2013'te göstericiler ülkede Komünizmi ve Rusya'yı çağrıştıracak anıtları hedef almaya başladılar, tümünün ortadan kaldırılması çağrısı yaptılar. Kiev'de kalan son Lenin heykelleri de bu süreçte yok edildi. Protestolara müdahale eden yöneticilerinin tamamı Rusya'ya yakın isimlerden oluşuyordu. Yanukoviç tarafından seçilen özel polis birimleri 'Berkut'un müdahalesinin sertleşmeye başlaması protestocuların da karşılık vermeye başlaması sonucunu doğurdu.

16 Ocak 2014'te Yanukoviç'in hakim olduğu Ukrayna Parlamentosu "güvenlik için ifade özgürlüğünü sınırlama" kararı aldı. Bunun üzerine protestocular parlamentoyu işgale kalkıştılar. Parlamentonun caddesine sokulmamaları üzerine Berkut timlerinin üzerine yürüdüler, Berkut timlerinin ateş açması üzerine 19 Ocak'ta 4 protestocu öldürüldü, böylece Euromeydan'ın kanlı dönemi başlamış oldu.

Rusya karşıtı muhalefet partilerinin, eski Sovyet ülkelerindeki Rus karşıtı politikacıların, Batılı politikacıların açık desteğini alan protestocular Yanukoviç'in istifasını talep ettiler. Olayların hacmi ve şiddeti giderek arttı.

"Revolyutsiya Hidnosti" (Onur Devrimi)

18 Şubat 2014'te 20 bin protestocunun parlamentoya yürüyüşüne Berkut timlerinin yoğun bir şekilde gerçek mermilerle ateş açması, onlarca protestocunun ölmesiyle Kiev'de olaylar büyüdü. Bu katliam, protestocuları sindiremediği gibi protestolara katılımı artırdı, protestocular da güvenlik güçlerine saldırmaya başladılar. Başkentin savaş alanına dönmesi ve protestocuların hücuma geçmesi nedeniyle devrileceğinden endişe eden Yanukoviç Rusya'dan yardım istedi. 21 Şubat 2014'te Rusya ve Batılı ülkeler gözetiminde Ukrayna'da Yanukoviç iktidarı ve bazı muhalif partiler bağlayıcılığı olmayan bir antlaşma imzaladılar. Antlaşmaya göre zaten 2015 başında yapılması gereken cumhurbaşkanlığı seçimi Aralık 2014'e alınacak, Yanukoviç döneminde yapılan tüm anayasa değişiklikleri iptal edilecekti.

Ukrayna'da neler oluyor? (2)

Fakat protestocular ve Rus karşıtlığında daha sert olan politikacılar bu antlaşmayı yeterli görmeyerek Kiev'de hücuma geçtiler. 23 Şubat itibariyle Kiev protestocu yüzbinlerin eline geçmiş, cumhurbaşkanı Yanukoviç Rusya'ya kaçmıştı.

18-23 Şubat 2014'te yaşanan bu kanlı olaylarda 13'ü polis 780 kişi öldü. Ölen protestocuların 166'sının cesedine halen ulaşılabilmiş değil. Bazı gözlemciler kayıpların çok daha yüksek olduğunu iddia etmektedir. Bu olaylar daha sonra protestocular ve bu hadiseyle iktidara gelen Rus karşıtı partiler "Revolyutsiya Hidnosti" (Onur Devrimi) olarak isimlendirdiler.

Aralık 2016'da Kiev Uluslararası Sosyoloji Enstitüsü'nün yaptığı araştırmaya göre bu tarihte Ukrayna'nın Ukrayna rejiminin kontrolündeki bölgelerindeki halkın %54'ü Şubat 2014'te Kiev'de yaşananları haklı bir devrim olarak görürken, %36'sı kanunsuz bir zorbalık olarak görüyor, %10'u ise olanlar hakkında kararsız olduğunu belirtiyordu.

Kırım'ın Rusya tarafından işgali

Yanukoviç'in devrilmesinin hemen ardından Rusya'nın Sivastopol üssündeki orduları Kırım'ı işgale başladılar. Karşılarındaki Ukrayna güvenlik güçleri Yanukoviç devrinde oldukça zayıfladığından ve amirleri Rus yanlısı kimselerden seçildiklerinden Kırım'daki az sayıdaki Ukrayna güçleri bu işgal karşısında direnmedi. Kırım'da halkın çoğu Rus, Kırım'daki Ukrainlerin ise pek çoğu Rusça ana dilli ve Rusya yanlısıydı. Rus işgaline organize tepki sadece Kırım halkının %15'ini oluşturan Müslüman Tatar azınlıktan geldi. Bu azınlık da, tepki göstermelerinin bedelini Rusya hakimiyetinde fazlasıyla ödeyerek yaşadığı baskılar karşısında Kırım'dan göç etmeye başladı. Kiev'de yaşanan güç boşluğu nedeniyle Ukrayna, Kırım'ın işgaline müdahale edemedi. 

Rusya, Kırım'ı Rusya'ya katmasına meşruiyet kazandırabilmek için önce Kırım'daki Ruslara bağımsız bir Kırım Cumhuriyeti ilan ettirdi. Hemen ardından Mart 2014'te bu cumhuriyete Rusya'ya katılma kararı aldırdı. 

Kırım'ın Rus Ordusu'nca işgali (Şubat-Mart 2014)

Ukrayna'da yeni dönem (2014-)

Şubat 2014'te yaşanan kuvvete dayalı iktidar değişimiyle Ukrayna'nın bağımsızlığını kazandığı andan itibaren içine düştüğü paradigma değişmiş oldu. Ülkedeki her seçim sonucunda da gözlemlenebilen iç bölünmüşlükte denge Rus yanlılarının aleyhine bozuldu. Ülkenin doğu ve güneyindeki Rus yanlıları, halkında Batı yanlılarının ağır bastığı ve Batı Ukrayna'ya coğrafi olarak da daha yakın olan başkentte yaşananları dehşetle izlerlerken, seçimlere olan inançlarını yitirmeye başladılar. 

Rejim değişikliğiyle beraber Timoşenko hapisten çıktı, Kiev'de Batı yanlısı genç politikacılar yükseldi. Ülkenin güney ve doğusunda ise gergin bir bekleyiş sürüyor, bu olanlar karşısında Rus yanlılarının bir şey yapıp yapmayacağı merakla bekleniyordu. Mart ayı boyunca Doğu Ukrayna'da, özellikle Ukrayna'nın ağır sanayisinin yarıdan fazlasının bulunduğu, Rus yanlısı partilere yoğun destek veren Donbass Bölgesi'nde (Donetsk ve Luhansk illeri) güç boşluğu yaşanmış, bu bölge yeni rejime itaat etmemişti.

Donbass Savaşı (Nisan 2014-)

6 Nisan 2014'te beklenen oldu ve Donetsk şehri başta olmak üzere Donbass Bölgesi'nin genelinde organize silahlı ayaklanma başladı. Ayaklanmayı başlangıçta organize eden isim Rusya'nın emekli bir subayı olan, gönüllü olarak Bosna Savaşı'nda Sırpların yanında savaşmış, Çeçenistan'ın ve Kırım'ın işgaline Rus askeri olarak katılmış bir isim olan Rus milliyetçisi İgor Girkin'di.

Ukrayna'da neler oluyor? (1)

Kiev'de yeni kurulan idare henüz oturmadığından ve Ukrayna Ordusu Yanukoviç döneminde çok zayıfladığından yeni idare Donetsk ve Luhansk şehirleri başta olmak üzere Donbass'taki pek çok şehrin isyancıların eline geçmesini uzaktan seyredebildi. Rusya sınırını ele geçiren isyancılar Donbass'a Rus silahlı desteğinin ve hatta Rus ordularının girmesini sağladılar.

Ukrayna'nın bölgeye müdahale edecek güçleri ancak Nisan ortalarında ulaşabildi fakat başarısız oldular. Rusya asilere gelişmiş uçaksavar teknolojileri ve hatta uzmanlar gönderdiğinden Donbass'a havadan müdahale eden Ukrayna savaş uçakları da peş peşe düştü. 

25 Mayıs 2014 Ukrayna cumhurbaşkanlığı seçimi, Donbass'taki savaşı bile gölgede bırakmıştı. Rusçu cephe politikada dağıldığından ve Kırım, Donbass gibi oy depolarından mahrum kaldığından seçimi ilk turda kazanan Petro Poroşenko önceliğini Donbass Savaşı'na vermek zorunda kaldı.

Ukrayna kısa sürede seferberlik ilan etti ve askere alınan gençlerden kalabalık bir ordu kurulup Donbass harekatına başlandı.

Haziran 2014'ten itibaren Ukrayna Ordusu çatışmalarla Donbass'taki yerleşim birimlerini teker teker almaya başladı. Bu süreçte ağır sivil kayıpları da yaşandı. Ağustos'un ikinci yarısında Donetsk'in etrafı sarılıyorken ve Ukrayna Ordusu Luhansk şehrine girmeye başlamışken Rus Orduları alenen Ukrayna sınırını geçerek Donbass'taki Ukrayna birliklerini sardı ve onlara saldırdı. Ilovaysk Savaşı'nda 1.000'den fazla Ukrayna askerinin ölümü üzerine Ukrayna Ordusu geri çekildi. 

Haritada gün gün Donbass Savaşı

Ağustos sonu ve Eylül başında Rus Ordularının ve asilerin ilerlemeleri sürdü. Bu birliklerin Donbass'ın önemli limanı, savaş boyunca çatışmalar çıksa da hep Ukrayna hakimiyetinde kalan Mariupol şehrine dayanması ve Donbass'ın ötesine geçmesi ihtimaline karşı, Batılı devletlerin baskısıyla 5 Eylül 2014'te ateşkes imzalandı. Fakat bu ateşkes savaşı bitiremeyecek, sadece şiddetini azaltacaktı.

Savaş zayiatı

Savaşın 6 Nisan-5 Eylül 2014 arasında süren; 5 ay süren bu en kanlı kısmında resmi rakamlara göre üçte birine yakını sivil yaklaşık 15 bin kişi hayatını kaybetti. Gayri resmi rakamlara göre ise ölü sayısı bunun en az iki katıydı. Bu savaşta yüzlerce Rus askerinin asilerin yanında öldüğü de tahmin edilmekteydi. Savaşta Donbass'ın şehirleri ve ağır sanayisi zarar görmüş, savaştan kaçan 1,5 milyon kişi mülteci olmuş, bunların yarıdan çoğu ülkeyi terk etmişti.

Donbass Savaşı'ndan kesitler

Kaynak: Mepa News Akademi