Ukrayna'da neler oluyor? (4)

"Ukrayna krizi nedir, Ukrayna'da neler oluyor?" gibi sorular, son dönemin en önemli, bir o kadar da "kapalı kutu" gibi duran bölgesiyle ilgili olarak gündeme geliyor. 

Ukrayna'da 2014 yılında savaşla patlak veren gerginlik ve bölünmüşlük, kökenini büyük ölçüde tarihten alıyor. Bu sebeple Ukrayna'da halen çözüme kavuşmayan ve artçı çatışmaları yaşanan 2013-2014 Euromeydan Devrimi'ni, 2014 Kırım Krizi'ni, 2014-2015 Donbass Savaşı'nı anlayabilmek için tarihi arka planı bilmek gerekiyor.

Ukrayna Krizi'ni detaylı bir şekilde ele alacağımız serinin dördüncü bölümünde, Donbass Savaşı'ndan bugüne Ukrayna'da yaşanan olayları sizlere sunuyoruz.

5 Eylül 2014 Ateşkesi Ukrayna'da savaşı bitirmediyse de Rusya ve asilerin Ukrayna'daki ilerleyişini durdurdu. Önceki senelerin birikmiş ekonomik sorunlarına savaşın yükü ve Kırım, Donbass'ın kaybı eklendiğinde Ukrayna ağır bir ekonomik krizin içine girdi, zaten düşük olan kişi başına düşen geliri daha da gerileyerek bazı Afrika ülkelerinin seviyesinden de aşağıya düştü. Yeni iktidar bu dönemde ekonomiye yoğunlaştı.

Bu dönemde kendilerini baskı altında hisseden Ukrayna'daki Rusların ve Rus yanlısı Ukrainlerin Rusya'ya göçü yaşandı. Bazı Ukrainler de buna mukabil Rusya'dan Ukrayna'ya göç ettiler.

İsyanın başında Nisan 2014'te asilerin ilan ettiği Donetsk ve Luhansk Cumhuriyetleri bu ara dönemde daha da teşkilatlanma imkanı buldular.

Ukrayna'da neler oluyor? (3)

Donbass Cephesi'nde ateşkes hattından ağır silahlar karşılıklı çekildiyse de ateşkes hattında çatışmalar ve ölümler hiçbir gün eksik olmadı. Cephe hattı boyunca savaşın yeniden başlayacağı Ocak 2015'e kadar bu ara dönemde en büyük çatışmalar Donetsk Havalimanı'nda gerçekleşti.

Ukrayna'da gerçekleşen 2012 Avrupa Futbol Şampiyonası için milyarlarca dolara baştan inşa edilen Donetsk şehrinin hemen batısındaki Donetsk Havalimanı, isyanın başında asilerin eline geçmiş, ardından 2014 yazındaki harekatla Ukrayna Ordusu'nca alınmıştı. 5 Eylül ateşkesi hattı havalimanından geçmekteydi, havalimanını geri almak isteyen Donetsk'teki asiler Eylül 2014-Ocak 2015 ara dönemi boyunca havalimanına saldırılar düzenlediler. Aylarca havalimanı şiddetli çatışmalara, bombardımanlara sahne oldu.

Donetsk Havalimanı Savaşı'ndan görüntüler (2014)

21 Ocak 2015'te Donetskli asiler baştan başa yıkılan havalimanı arazisine hakim olarak savaşı kazandılar fakat Donetsk havalimansız kaldı.

Enkaza dönerek asilerin eline geçen Donetsk Havalimanı (Şubat 2015)

Ocak 2015'ten itibaren iki taraf da ateşkes hattına ağır silahlarını tekrar taşıyarak hat boyunca yeniden şiddetli bir savaşa tutuştu. Ukrayna'nın Kramatorsk ve Mariupol şehirleri asilerin safındaki Rus Ordusu'nca yoğun füze saldırılarına tutuldu.

Kramatorsk şehrinin Rus füzeleriyle asilerce bombalanması (2015)

Roket saldırılarının ardından Mariupol şehri (Ocak 2015)

Rus destekli asilerin ana hedefi Ukrayna Ordusu'nca tutulan Donetsk-Luhansk ana yolu üzerindeki Deblatseve şehriydi. 14 Ocak 2015'te başlayan bu savaşta Debaltseve'nin %80'i yıkılacak, 600'e yakın sivil ve aralarında 100'e yakın Rus askerinin de bulunduğu iki taraftan toplam yaklaşık 1300 silahlı kişi ölecekti.

Savaşın yeniden çok kanlı bir hale gelmesi üzerine 11 Şubat 2015'te bir kez daha Batı ve Rusya gözlemciliğinde bir ateşkes ilan edildi. Ateşkese göre çatışmaların bitmesi için 15 Şubat'a kadar zaman tanınıyor ve iki tarafa da ağır silahların cepheden çekilmesi emrediliyordu. 15 Şubat'ta cephe hattında çatışmalar Debaltseve dışında hafifledi ama 20 Şubat 2015'te Rusya destekli asiler yıkıntılar içerisindeki Debaltseve şehrini ele geçirene kadar burada şiddetli çatışmalar sürdü.

Ukrayna'da neler oluyor? (2)

Debaltseve Savaşı Haritası

Eski Sovyet coğrafyasının yeni donmuş krizi: Donbass

20 Şubat 2015'ten sonra Ukrayna'daki savaş bir daha eski şiddetine ulaşmadı. Fakat ateşkes de tam olarak etkili olamadı. Cephe hattı boyunca iki taraf da ağır olmayan silahlarla birbirlerine devamlı olarak ateş açtılar, o tarihten bu yana hiçbir gün çatışmasız geçmedi. Önceki yıllara göre çatışmaların nispeten en hafiflediği 2020'de bile Ukrayna 108 vatandaşının öldüğünü açıkladı. Asi cumhuriyetlerden can kaybına ilişkin bir açıklama olmasa da onların da buna yaklaşık bir sayıda kayıp verdiği düşünülüyor.

Sorun aradan geçen yıllarda bir çözüme kavuşmadığı gibi ilerleyen yıllarda da bir çözüm umudu ufukta gözükmüyor. Rusya'nın Donbass Krizi'yle Kırım'ı ilhakını gündemden düşürmüş olması dikkat çekiyor. Donetsk ve Luhansk illerinin arazi olarak yarıdan biraz fazlasını ama nüfus ve ağır sanayi alanlarında çoğunluğunu elinde tutan asiler Ukrayna'yı Donbass Bölgesi'nin önemli ekonomik kaynaklarından mahrum bırakıyor. Bununla beraber asilerin elinde tuttuğu bölge de savaştan ve Ukrayna'nın uyguladığı ambargodan çok etkilenmiş ve Rusya'ya yoğun göç vermiş durumda.

2015'ten bu yana Donbass Krizi Haritası: Pembe bölge Donbasslı asilerin elindeki alan, kırmızı bölgeler asilerin elindeki şehirler. Sarı bölge Ukrayna elindeki alan, mavi bölgeler Ukrayna Hükümeti'nin kontrolündeki şehirler. Turuncu bölgeler halen çatışmaların sürdüğü, cephe hattının içerisinden geçtiği şehirler.

Ukrayna'da gelişmeler

Ukrayna Şubat 2015'in ardından kendi iç gündemine, özellikle de ekonomiye odaklandı. Savaşın ve Rusya ile ilişkilerin bozduğu ekonominin düzeltilmesine uğraşıldıysa da istenilen sonuçlar elde edilemedi. Ukrayna bu dönem IMF'den yoğun destek aldı. Yolsuzluk vaadini öne çıkararak seçilen cumhurbaşkanı Poroşenko döneminde de yolsuzluk skandallarının patlak vermesi Poroşenko'ya olan halk desteğini büyük ölçüde düşürdü. Poroşenko'nun Rusya'ya karşı beklenilenden yumuşak bir tavır takınması da Batı Ukraynalılar başta olmak üzere halkta tepkilere neden oldu. Poroşenko ise savaşın yeniden şiddetlenmesinin ve Ukrayna'nın daha fazla toprak kaybetmesinin önünü almak için yatıştırma politikası güttüğü savunmasında bulundu. 

Ukrayna'da neler oluyor? (1)

2019 cumhurbaşkanlığı seçimleri yaklaşırken mevcut tüm politikacılar yıprandığından ilginç bir gelişme yaşandı. TV programları sunan ve dizilerde oynayan Ukraynalı Yahudi şovmen Volodimir Zelenski yolsuzlukla tam mücadele, alışılmışın dışında bir yönetim tarzı vadederek cumhurbaşkanlığına aday olduğunu açıkladı. Ukrayna toplumuna hakim olan Yahudi antipatisine rağmen Zelenski 31 Mart 2019'da ilk turda %30.24 oyla birinci gelmeyi, 21 Nisan 2019'daki ikinci turda ise %73.22 oy alarak cumhurbaşkanı Poroşenko'yu yenmeyi ezici bir zaferle yenmeyi, yeni cumhurbaşkanı olmayı başardı. Bu ortamda Zelenski parlamentoyu feshedip ülkeyi erken parlamento seçimlerine götürdü, Zelenski'nin partisi seçimlerle tek başına iktidara geldi.

Yeni cumhurbaşkanı Zelenski, Rusya ile ilişkilerde, Kırım'ın işgalini görmezden gelmeyi ve Donbass'ın işgaline sert tepki göstermemeyi sürdürmede Poroşenko'dan da daha yumuşak bir tutum takındı. Ekonomik vaadlerini gerçekleştiremeyen Zelenski'nin döneminde Covid-19 pandemisinin de ortaya çıkmasıyla Ukrayna yeniden ekonomik krize girdi. 25 Ekim 2020 yerel seçimlerinde Zelenski'nin partisinin ağır bir yenilgi alması, bir dahaki cumhurbaşkanlığı seçimi anketlerinde Zelenski'nin, bir dahaki parlamento seçimi anketlerinde partisinin büyük bir düşüş trendinde olması her zamanki gibi Ukraynalıların bir politikacıdan daha hayal kırıklığına uğradığını gösteriyor. Batı ve Orta Ukraynalıların tekrar milliyetçi partilere yöneldiği gözlemleniyor. Bir diğer gözlemlenen önemli gelişme ise Ukrayna halkının politikaya güvensizliğini yansıtır şekilde seçimlere katılımın git gide düşmesi, örneğin 25 Ekim 2020 Yerel Seçimlerinde katılım oranı sadece %36.5 oranında gerçekleşti.

Ülkedeki "Rusçu" cephenin 2014'te yaşananlar ve oy depoları olan Donbass'ın önemli kısımlarıyla Kırım'ın Ukrayna denetiminden çıkması nedeniyle iktidar umudunun ortadan kalkmasını isminden de yansıtır şekilde Eylül 2014'te kurduğu 'Muhalefet Bloğu' isimli partiler ittifakının da politik sahadaki boşluktan yararlanmak için 2019'da daha güçlü bir şekilde organize olarak iktidara olmasa da ana muhalefete oynadığı gözlemleniyor. 2014 Parlamento Seçimlerinde %9.4 oy alan bu blok, 2019'da oy oranını %13.05'e yükseltti. Zelenski'ye olan halk desteğinin düşmesiyle bir dahaki seçimlerde bu bloğun oy oranının %20'ye ulaşabileceği tahmin ediliyor.

Kaynak: Mepa News Akademi