Eski İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi kimdir?

İbrahim Reisi İran cumhurbaşkanı, eski Anayasa Mahkemesi Başkanı, İranlı muhafazakar politikacı.

İbrahim Reisi "sert muhafazakar" olarak bilinen İranlı hukukçu ve 18 Haziran 2021 İran cumhurbaşkanlığı seçimiyle göreve gelen İran cumhurbaşkanıdır.

Doğumu, ailesi ve eğitimi

İbrahim Reisi 14 Aralık 1960'ta İran'da Meşhed şehrine bağlı Noğan ilçesinde Fars ve molla sınıfından bir ailede doğdu. 5 yaşındayken babası öldü.

1976'da Kum Havzası'nda dini eğitime başladı. İlerleyen yıllarda İran Devrimi'ne katıldı.

İbrahim Reisi, 1980

Savcılık görevleri

İbrahim Reisi henüz eğitim sürecinde ciddi bir ilerleme kaydetmeden "devrime bağlılığın bilgiden önemli olduğu ve kadrolardaki açık" gerekçesiyle henüz 20 yaşındayken 1981'de Karaj şehrine, ardından Hemedan şehrine savcı olarak atandı.

1985'te başkent Tahran'ın savcı yardımcısı oldu. 1988'de yetkileri artırıldı.

"1988 Kıyımı"nda İbrahim Reisi'nin rolü

İbrahim Reisi'nin 1988'de İran'da binlerce siyasi mahkumun topluca idam edildiği ünlü "1988 Kıyımı"nda önemli rol aldığı belirtilmektedir.

Reisi'nin hakkında birçok önemli isim suçlamalarda bulunmuştur. Bunlar arasında, başlangıçta Humeyni'nin halefi olarak açıklanan, ardından çeşitli itirazları üzerine Mart 1989'da Humeyni tarafından azledilip rejim muhalifi olan Ayetullah Hüseyin Ali Muntazari (1922-2009) yer almaktadır.

Muntazari Reisi'yi Murtaza Eşraki, Hüseyin Ali Nayeri, Mustafa Pürmuhammedi ile birlikte "katliamı yöneten 4 elebaşından biri" olarak zikretmekte ve suçlamaktaydı.

"1988 Kıyımı"nda İran hapishanelerinde topluca idam edilen siyasi mahkumların sayısına dair tahminler 3 bin 800 ile 20 bin arasında değişmektedir.

Reisi'nin yükselişi

1989'da Humeyni'nin ölümüyle Hamaney dini lider, İbrahim Reisi de Tahran savcısı oldu. 1994'te Reisi İran yargısını denetleme makamı olan Umumi Teftiş Konseyi'nin başı görevine getirildi. 2004'te ise yine kademe olarak yükselerek dönemin İran Anayasa Mahkemesi Başkanı Mahmud Şahrudi'nin (1948-2018) yardımcısı oldu.

2009'da Anayasa Mahkemesi Başkanı olan Sadık Laricani (1961-) İbrahim Reisi'yi yardımcılığında tuttu. Fakat anlaşmazlıkları üzerine 2014'te Laricani Reisi'yi bu görevinden azletti. Reisi azlinin ardından hukuk alanında başka görevlerde bulundu.

Tüm bu görevleri esnasında İbrahim Reisi, dini lider Hamaney'e bağlı, reformculuk karşıtı sıkı bir muhafazakar, güvenlikçi, sert bir profil çizdi.

2017 cumhurbaşkanlığı seçimi ve yenilgisi

19 Mayıs 2017 cumhurbaşkanlığı seçiminde İbrahim Reisi aday oldu.

Adaylığı aday eleme konseyince kabul edildi. Mevcut cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'ye karşı yarışan İbrahim Reisi seçimi kaybetti. Ruhani yüzde 57,1 oy alırken Reisi yüzde 38,3 oyda kaldı. Reisi'nin daha muhafazakar bölgelerde seçimi önde tamamlaması dikkat çekti.

2017 İran cumhurbaşkanlığı seçiminde Ruhani (mor) ve Reisi'nin (yeşil) seçimi kazandığı eyaletler

Reisi Anayasa Mahkemesi Başkanı oluyor

2019'da Reisi, Hamaney tarafından cumhurbaşkanı Ruhani'nin arzusu hilafına İran'da en önemli makamlardan biri olarak görülen Anayasa Mahkemesi başkanlığına atandı. Mahmud Şahrudi gibi güçlü alternatiflerin ölmesi nedeniyle Reisi'nin Hamaney'in ölümünün ardından ülkenin dini lideri olacağı konuşulmaya başlandı.

2021 İran cumhurbaşkanlığı seçimi

Beklenildiği üzere İbrahim Reisi 18 Haziran 2021 İran cumhurbaşkanlığı seçiminde aday oldu ve adaylığı aday eleme konseyince kabul edildi. Hamaney'e bağlı aday eleme konseyinin reformcu ve Ali Laricani, Mahmud Ahmedinejad gibi ünlü adayları elemesiyle Hamaney'in Reisi'nin cumhurbaşkanı olmasını istediği belirtilmekteydi. Kendisine yakın aday bulamayan seçmenin sandığa gitmemesiyle seçime rekor düşüklükte bir katılımla İbrahim Reisi ilk turda cumhurbaşkanı seçildi.

İran'da adayların seçim tartışması gergin geçti

"Geleceğin İran dini lideri"

2019'da Anayasa Mahkemesi Başkanı olduğundan itibaren Reisi'nin Hamaney'in Velayeti Fakih makamında, dini liderlikte halefi olacağı belirtiliyordu.

Humeyni'nin 'Velayet-i Fakih' teorisi ve İran'da dini liderlik

Reisi'nin cumhurbaşkanlığı ile bu iddia daha da pekişmiş oldu. 85 yaşında olan ve sağlık sorunları olduğu bilinen Hamaney'in ölümü durumunda Reisi'nin dini lider olmaya en yakın isim olduğu öne sürülüyordu.

Bununla beraber dini lider Ali Hamaney'in oğlu Mücteba Hamaney'i (1969-) yerine dini lider yapmak istediği de iddia ediliyor.