İsrail askeri polisinin Filistinli tutuklulara tecavüz ettiğinden şüphelenilen askerleri tutukladığı geçici Sde Teiman cezaevinde yaşanan son olaylar, İsrail devletindeki daha geniş çaplı gelişmelerin bir göstergesi.

Tutuklamalar, sağcı Knesset üyelerinin yanı sıra İsrailli bir kalabalığın orduyla çatışmak ve şüpheli askerlerin tutuklanmasını engellemek için gözaltı merkezine gelmesine yol açtı.

Bu gelişme, İsrail toplumunda ve birkaç yıl öncesine kadar geniş bir meşruiyete sahip ve hem sağdan hem de soldan İsrail uzlaşısının merkezinde yer alan bir kurum olarak algılanan orduyla olan ilişkisinde meydana gelen derin değişiklikleri gözler önüne serdi.

Ancak Gazze' deki soykırım savaşının başlamasından ve ordunun Gazze'yi çevreleyen köy ve kasabaları korumadaki askeri ve istihbari başarısızlıklarından bu yana ordu, ordu içindeki sektörel ve siyasi bölünmelerle birlikte bu konsensüsü kaybetti.

Ancak bu eğilim savaşla başlamadı ve ordu ve Yüksek Mahkeme gibi İsrail kurumları içindeki derin kurumsal sorunları da kapsıyor.

Bunlar, İsrail'in bir kurumlar ve hukuk devleti olarak gücünü somutlaştıran şeylerdi. Burada devlet, yasaları çiğneyen herhangi bir bireye karşı her zaman üstünlük sağlıyordu.

Gerçekten de İsrail geçmişte başbakanları, cumhurbaşkanlarını, Knesset üyelerini ve kamuya mal olmuş kişileri yasaları çiğnedikleri düşünüldüğünde tutuklamaktan çekinmemişti.

Apartheid rejimi

İsrail devletinin ilk yıllarındaki en belirleyici olaylardan biri, Filistin Nekbe'sinden sekiz yıl sonra, 1956'da gerçekleşen Kafr Kasım katliamıydı. Süveyş Savaşı'nın patlak vermesi üzerine sokağa çıkma yasağı ilan edilmesinin ardından İsrail askerleri, Filistinli vatandaşlara bilgi verilmeden 47 Filistinli vatandaşı kurşuna dizerek öldürdü.

Dönemin Başbakanı David Ben-Gurion katliamı örtbas etmeye çalışsa da, bir hafta sonra cinayetleri soruşturmakla görevlendirilen bir komite komutanların ve subayların yargılanması gerektiğine karar verdi.

Suçlu bulundular ve hapsedildiler. Daha da önemlisi, Filistinlilere yönelik baskının yasalarla cezalandırılacağı ve yasaları kendi ellerine alan bireylerin devlet tarafından cezalandırılacağı bir devlet politikası için emsal teşkil etti.

İsrail'in Filistinlilerle ve Yahudilerle olan ilişkilerini birbirinden ayırmak önemli.

Uluslararası Af Örgütü'ne göre İsrail, Filistinlilere yönelik farklı ve ayrımcı politikalarıyla nehirden denize bir apartheid rejimi uyguluyor.

Öte yandan İsrail, Yahudi vatandaşları için kanun önünde eşitliğe dayalı demokratik bir iç yönetim sundu. Bu durum, kamuoyu tarafından siyaset dışı olarak algılanan devlet kurumlarının iç meşruiyete sahip olduğu güçlü bir ulusal proje yarattı.

On yıl önce, 24 Mart 2016'da Elor Azaria adlı genç bir asker, zaten etkisiz hale getirilmiş olan ve hiçbir tehdit oluşturmayan bir Filistinliyi infaz etti.

Olay, görüntüleri medya kanallarına gönderen Filistinli bir aktivist tarafından filme alındı. Başlangıçta hem savunma bakanı hem de genelkurmay başkanı bu eylemi kınadı ve asker hakkında soruşturma başlatıldı.

O dönemde başbakan olan Binyamin Netanyahu da başlangıçta eylemi kınadı. Ancak zaman geçtikçe Azaria'nın cezasının hafifletilmesi için askeri polis üzerinde artan bir baskı oluştu ve Azaria sistem tarafından zulüm gören popüler bir İsrail sembolüne dönüştü.

Bu durum, kentsel ve periferik bölgeler, Aşkenazim ve Mizrahi Yahudileri ile seküler ve dini gruplar arasındaki eski mücadelelerin yeni bir döngüsünü yansıtıyordu.

Temel varsayımlar

Bu, kurumsal devlet yapısının zayıflamasının ve temel varsayımların sorgulanmasının başlangıcı oldu.

İsrail uzlaşısını sembolize eden ve ulusal birlik için katalizör görevi gören kurumlar, çeşitli Yahudi mezheplerinin çatışma sahaları olarak görülmeye başlandı. Operasyonel veya örgütsel kararlar, özellikle eski Aşkenaz elitleri ile yeni sağcı elitler arasındaki sektörel çıkarlar tarafından siyasi olarak motive edilmiş olarak yorumlandı.

Aynı varsayım, önerilen yargı reformlarını ve İsrail sağının Yüksek Mahkeme'ye yönelik eleştirilerini analiz etmek için de kullanılabilir. Bu kurum bir zamanlar çok yüksek bir meşruiyete sahip olan, ancak şimdi nüfuz için bir savaş alanı haline gelen ve sistemi felç eden bir kurum.

Ancak bu olaylar sadece İsrail'e özgü değil.

Son yıllarda Batı'da devlet kurumlarına meydan okuyan popülist sağcı hareketlerin yükselişine tanık olduk.

Donald Trump'ın destekçilerinin başkanlık seçimlerinin sonucunu kabul etmeyip binayı bastığı 6 Ocak'ta Washington DC'deki Kongre binasında yaşanan isyan bunun en iyi örneği.

Ancak İsrail gibi 76 yıldır bölgesel askeri üstünlüğe, Yahudi çoğunluğun siyasi ve sosyal meşruiyetine ve GSYH'yi sürekli artıran genel refaha dayalı çok hassas dengeler etrafında varlığını sürdüren bir ülke, bir yandan apartheid politikasını sürdürürken diğer yandan uluslararası kurumlara liberal, hukuk devleti görüntüsü vermeyi başardı.

Bu da İsrail'in bir hukuk devleti olduğu izlenimini yarattı.

Siyasi kutuplaşma

İsrail siyasi ve hukuki kültüründe Yüksek Mahkeme, İsrail ordusunun uluslararası arenadaki "kurşun geçirmez yeleği" olarak tanımlanıyor.

Siyasi kutuplaşma ve İsrail kurumlarına karşı artan güvensizlik bu dengeyi tehdit ediyor ve İsrail apartheid rejiminin ve hatta tüm Siyonist projenin hayatta kalmasını tehlikeye atıyor.

Dolayısıyla Sde Teiman'da yaşanan son olaylar apartheid ile devletleşme arasındaki gerilimin bir patlaması.

Son on yılda İsrailli politikacılar ve kamuya mal olmuş kişiler, Filistinlilere karşı toplumsal şiddeti kışkırtma, doğrudan tahliye ve sınır dışı etmeyi teşvik etme konusunda tüm itidallerini kaybettiler.

Dolayısıyla aynı kurumlar yasaları uygulamaya kalktıklarında halkın gözünde parya durumuna düşüyorlar.

Dolayısıyla İsrail'deki mevcut tartışma, askerlerin Filistinli tutuklulara tecavüz ettiği bir tesisin varlığıyla ilgili değil.

Bu tartışma daha ziyade, Uluslararası Ceza Mahkemesi'nin bu tesisle ilgili kararının sonuçlarından korkan ve yurt dışındaki İsrailliler için uluslararası tutuklama emirlerinden kaçınmak için adalet sisteminin soruşturma yapması gerektiğini anlayanlar ile İsrail devleti için sonuçlarını anlamadan hukukun üstünlüğü olmadan da yapabileceğine inanan şiddetli popülizm arasında.

Middle East Eye'da yayınlanan bu değerlendirme Mepa News okurları için Türkçeleştirilmiştir. Değerlendirmede yer alan ifadeler yazarın kendi görüşleridir ve Mepa News'in editöryel politikasını yansıtmayabilir.