Koronavirüs neden ve nasıl mutasyona uğruyor?

Covid-19 hastalığına sebep olan yeni tip koronavirüs (SARS-CoV-2) ile ilgili bilim dünyası her gün yeni bir keşif yapıyor. Daha önce insanlarda görülmediğinden dolayı varlığından bile haberdar olmadığımız bu virüsün hangi ortamlarda yaşadığı, ne şekilde bulaştığı ve yeni durumlara nasıl adapte olduğuna dair her gün yeni bilgiler gün ışığına çıkıyor.

ABD'de yapılan bir çalışmada bilim insanları mutasyona uğrayan yeni tip koronavirüste görülen değişimin virüsün ''zayıfladığına'' dair bir işaret olabileceğini açıkladı.

Malezya'da yapılan bir çalışmada ise virüsün onbeşinci kodonunda mutasyon keşfedildiği ve bu değişimin virüsü daha bulaşıcı yaptığı anlaşıldı.

Yeni tip koronavirüs (SARS-CoV-2) sözkonusu olduğunda beklenmedik ve bilinmedik değişimleri çağrıştıran mutasyon aslında virüsün yaşam döngüsünün doğal bir parçası.

Peki virüsler nasıl ve neden değişime uğruyor?

Virüsler genetik seçimin bir sonucu olarak sürekli şekilde değişim geçiriyor. Hafif genetik değişimler mutasyon (değişinim) sonrası gerçekleşirken, büyük genetik değişimler rekombinasyon (yeniden birleşme) üzerine yaşanıyor.

Mutasyon virüsün genomu yani genetik materyelinde bir hata oluşması üzerine gerçekleşiyor. Rekombinasyon ise eş zamanlı enfekte olan virüslerin genetik bilgi değişimi sonrasında yeni bir tip virüs olarak ortaya çıkmasına neden oluyor.

Örneğin Covid-19 pandemisine neden olan SARS-Cov-2'nin yarasalarda bulunan bir virüsün aracı bir hayvandaki başka bir virüsle yeniden birleşmesi yani rekombinasyonu sonrasında ortaya çıktığı ve insanı etkileyebilecek genetik materyele sahip olduğu biliniyor.

Mutasyon nasıl gerçekleşiyor?

Koronavirüslerin yedinci çeşidi olan SARS-CoV-2 adını kendilerini sararak taç oluşturan protein kapsüllerinden alıyor. "Corona" Latince taç anlamına geliyor.

Bu protein kapsülleri mikroskop altında dikenlere benzeyen sivri uçlar olarak görülüyor. Bu sivri uçlar virüsün bir canlı hücresine tutunmasına yardımcı oluyor. Bunların ucundaki anahtar benzeri şekiller ise virüsün hücreye girerek çoğalmasını sağlıyor.

Kilidi açabilen yani hücre içine girmeyi başarabilen virüsler hücre içinde genetik materyelini "kopyalamaya" ve böylece hızla çoğalmaya başlıyor. Yüzlerce hatta binlerce kopyalama sırasında zaman zaman hatalar oluşuyor ve bunlar mutasyona neden oluyor.

DNA virüslerinde mutasyon oranı daha azken, RNA virüslerinde bu oran çok artıyor. Koronavirüsler RNA genomlerını kopyalayarak çoğaldıklarından yüksek oranda mutasyona uğrayabiliyor.

Mutasyon "kötü haber" mi?

Mutasyon virüsün doğasında var ve bunun önüne geçmek mümkün değil. Endişelerin altında, meydana gelen mutasyonlardan hangisinin virüsü daha bulaşıcı yaptığı ve buna karşı geliştirilecek bir aşının ne kadar etkili olabileceği soruları yatıyor.

Mutasyon bir virüsü daha bulaşıcı ya da daha öldürücü yapabilidiği gibi ters yönde evrilmesine de neden olabiliyor. Genel kanı virüsün bulaşıcılığının artmasının daha ölümcül sonuçlara neden olabileceği yönünde. Ölümler virüsün vücutta yarattığı hayati fonksiyonların olumsuz etkilenmesi nedeniyle gerçekleşebileceği gibi, sağlık hizmetlerine olan yoğun talep sonucu zamanında ve yeterince tedavi alamamaktan da kaynaklanabiliyor.

Öte yandan uzmanlar, daha ölümcül hale gelen virüsün daha az bulaşıcı hale getirme olasılığı olduğuna da dikkat çekiyor. Bu durumun sebepleri arasında hastalanan kişinin başka kişilerle görüşme imkanının azalması gösteriliyor.

"Elimizde yeni tip koronavirüsün daha öldürücü hale geldiğine dair bir veri yok"

University College London Genetik Enstitüsü Direktörü Francois Balloux yeni tip koronavirüsün beklediklerinden daha hızlı ya da daha yavaş mutasyona uğradığına dair bir veri olmadığı gibi virüsün daha ölümcül hale geldiğine dair de bir işaret bulunmadığını vurguluyor. euronews'a konuşan Balloux görülen mutasyonlardan korkulmasına gerek olmadığını belirtiyor.

Balloux "farklı açılardan bir dizi küçük mutasyonun tekrar tekrar gerçekleştiğini tespit ettik. Bu bir ölçüde insana adapte olduğunun bir göstergesi olabilir" diye açıklıyor. Ancak Balloux bu aşamada virüsün daha ölümcül ya da daha bulaşıcı hale geldiğine dair bir kanıt görmediklerinin de altını çiziyor.

İngiltere'deki araştırmalarda Covid-19'a neden olan koronavirüsün 2 yüzden fazla genetik mutasyon geçirdiği tespit edilmiş durumda. Bilim insanları bu mutasyonlar sayesinde virüsün daha istikrarlı bir hale dönüşmesinin, virüse karşı daha etkin tedavi ve aşı geliştirilmesi için bir fırsat sunabileceği belirtiliyor.