'Türkiye'yi devre dışı bırakması planlanan' EastMed anlaşması nedir?

Doğu Akdeniz'e ilişkin olarak bölge ülkeleri arasında hareketlilik gözlemleniyor. Yunanistan Başbakanı Kyriakos Miçotakis, İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi Cumhurbaşkanı Nikos Anastasiades Perşembe günü Atina'da bir araya gelerek, EastMed Doğu Akdeniz doğal gaz boru hattı projesine ilişkin prensip anlaşmasına imza attı. Yunanistan, Güney Kıbrıs ve Mısır dışişleri bakanlarının hafta sonunda Kahire'de yapacağı toplantıda söz konusu projenin ele alınması bekleniyor. ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo'nun 7 Ocak'ta Güney Kıbrıs Rum Yönetimi'ne yapacağı ziyarette Doğu Akdeniz'deki gelişmelerin ve bu projenin gündeme geleceği tahmin ediliyor. 

Yaklaşık bin 900 kilometre uzunluğundaki EastMed boru hattı, İsrail açıklarından çıkartılacak doğal gazın 2025 yılından itibaren Avrupa'ya ulaştırılmasını hedefliyor. Yunan basınında projeden övgüyle söz edildi. Atina'da yayımlanan Editörler Gazetesi bunun "dünyada denizaltındaki en uzun boru hattı" olacağını yazdı. Filelefteros gazetesi üç lider arasında imzalanan anlaşmayı "tarihi" olarak nitelendirdi.

Yunan devlet televizyonu ERT ise EastMed'i "Türkiye'nin provokasyonlarına karşı koruma kalkanı" olarak tanımladı. Bu tanımlama, Türkiye ile Libya arasındaki yakınlaşmaya yanıt olarak bu projenin hayata geçirilmeye çalışıldığına işaret ediyor.

Türkiye ile Libya arasında 27 Kasım'da imzalanan "Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılmasına İlişkin Mutabakat Muhtırası," Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi başta olmak üzere birçok ülke tarafından tepkiyle karşılanmıştı. Türkiye ile Libya arasındaki anlaşma Girit Adası'nın doğusunda kalan bölgenin iki ülke tarafından kontrol edilmesini öngörüyor.

EastMed boru hattının tam da bu bölgeden geçmesi planlanıyor. Peki, bu Türkiye ile Yunanistan arasında gerilime neden olabilir mi? Yunanistan Enerji Bakanı Kostis Hadjidakis, ERT'ye verdiği demeçte ihtiyatlı açıklamalarda bulundu ve "Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın kendi görüşleri var, bizim de kendi görüşümüz var. Bu konuda devletler arası hukuka atıfta bulunuyoruz ve bu bölgede söz sahibi olan bütün ülkelerin bizim yanımızda olduğuna inanıyoruz" dedi.

Projeye ilişkin kuşkular

Atina merkezli düşünce kuruluşu Yunan Enerji Forumu'ndan Aleks Lagakos, projenin "önemli jeopolitik boyutu" olduğuna dikkat çekmekle birlikte EastMed'in hayata geçirilmesine ilişkin kuşkularını da dile getirdi.

DW'nin konuya ilişkin sorularını yanıtlayan Lagakos, öncelikle projenin en az 10 milyar euroya mal olmasının beklendiğini hatırlatarak, maliyetin çok yüksek olduğuna vurgu yaptı. Lagakos, Yunanistan, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ve İsrail'in projeyi onaylamasının EastMed'i hayata geçirecek sermayeye sahip oldukları anlamına gelmediğini belirtti. Avrupa'nın fosil yakıtların kullanımından vazgeçerek doğa dostu enerji kaynaklarına yatırım yaptığını hatırlatan Yunan uzman, bu nedenle de projeye Avrupa Birliği'nin mali destek vermesinin beklenmediğini ifade etti. Lagakos, sonuçta projenin sadece "özel sermayenin desteği ile hayata geçirilebileceğini ve bunun da zor olduğunu" belirtti.

Peki bu proje, özel sermaye için cazip olur mu? Dünya pazarında doğal gaz sevkiyatı konusunda yeterince hizmet sunulduğuna işaret eden Yunan uzman bu projeye kuşkuyla yaklaşıyor. Lagakos, "Sıvılaştırılmış doğal gazı (LNG) deniz limanları üzerinden ithal etmeyi tercih eden müşterilerin sayısı artıyor. LNG'yi istediği zaman, esnek ve hesaplı bir şekilde tedarik edebilecek bir ülke neden uzun vadede boru hattı sevkiyatına bağlı olsun?" şeklinde konuştu.

Avrupa'ya doğal gaz taşıması planlanan boru hatlarından biri de TürkAkım olacak. Rus doğal gazını Türkiye üzerinden Avrupa'ya taşıyacak boru hattının açılışının 8 Ocak'ta Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin tarafından yapılacak.

İtalya'dan destek

EastMed boru hattı ile doğal gaz tedarik etmesi beklenen ülkeler arasında bulunan İtalya'nın hiçbir temsilcisinin Perşembe günü imza töreninde yer almaması dikkati çekti. Yunan medyasına yansıyan haberlere göre İtalyan hükümetinde projeye verilen destek konusunda görüş ayrılığı bulunuyor.

Ancak İtalya Enerji Bakanı Stefano Patuanelli, Yunan mevkîdaşına Salı günü gönderdiği mektupta, Roma'nın EastMed boru hattı projesini desteklediğini ve Avrupa Birliği içinde de projeye destek için çaba gösterdiğini ifade etti. İtalya'nın bu boru hattından doğal gaz tedarik edebilmesi için Yunanistan'ın İgumeniça limanından yeni bir hat inşa etmesi gerekiyor.