Abdulhamid Dibeybe, Trablus merkezli Ulusal Birlik Hükümeti'nin (GNU) Başbakanı ve Libya'nın Muammer Kaddafi yönetimindeki otoriter yönetimden bugünkü milisler ve konseylerden oluşan yamalı bohça manzarasına geçişinde hayatta kalan en zengin iş ailelerinden birinin siyasi yüzü. Son üç hafta içinde hem en önemli destek kitlesini oluşturan milisleri hem de meşruiyeti için çaresizce bel bağladığı uluslararası toplumu yabancılaştırmayı başardı.

Belki de gerçekten rakip grupları bir şekilde birleştirebileceğine ve hükümetinin ulusal kaynaklardaki payını artırabileceğine, böylece gücü merkezileştirebileceğine ve gerçekten yeri doldurulamaz olduğu sinyalini verebileceğine inanıyor. Ancak, son hamleleri daha çok kaçınılmaz olarak devrilmesini önlemeye yönelik bir çaba. Bunlar, koşulların değişmesini ve talihinin düzelmesini umarken, kaderini kontrol eden bir adam görüntüsü yaratarak kendisine biraz daha zaman kazandırabilir.

Elitler ve seçimler

Birlik Hükümeti, Halife Hafter'in Ulusal Ordusu'nun başkenti ele geçirmeye yönelik iki girişiminin ardından Trablus'taki hükümeti reforme etmek ve yeniden canlandırmak amacıyla Şubat 2021'de kuruldu. Trablus'ta merkezi bir yürütme organı olarak Başkanlık Konseyi'ni ve doğu ve batı Libya'daki iki hükümet arasındaki kararları koordine eden bir danışma organı olarak Devlet Yüksek Konseyi'ni ortaya çıkaran 2015 tarihli Siyasi Anlaşma'nın ruhuna uygundu. Bunlar, Libya halkının devletin geleceğine ilişkin iradesini ortaya koyabileceği seçimlere doğru hızla ilerlemeyi öngören BM Güvenlik Konseyi üyesi devletlerin zihninde her zaman geçici düzenlemelerdi.

Fas, Haziran 2023'te yapılacak seçimler için bir yol haritası sunamayan ancak her iki tarafa da hitap etmesi gereken bir dizi prosedür ve düzenleme için tavsiyelerde bulunan bir "6+6 Komitesi" görüşmelerine ev sahipliği yaptı. Batı'daki hükümet 17 Şubat Devrim Günü'nden önce seçimlerin yapılacağına dair muğlak vaatlerde bulunurken, Doğu'daki hükümet de daha geniş kapsamlı bir birlik hükümeti kurulduktan sonra seçimleri destekleyeceğini defalarca dile getirdi.

Ancak seçimler hiçbir zaman bu güç simsarlarının çıkarına olmamıştır ve bu nedenle muhtemelen süresiz olarak ertelenmeye devam edecektir. Her iki taraftaki elit aileler kendi kurumlarını esir almış durumda ve bu kurumları patronaj hatlarını genişletmek için bir platform olarak kullanırken BM'yi ve uluslararası petrol tüketicilerini kendi yerel gündemlerine rehin tutuyorlar. Bu anlamda, 2021'den bu yana yaşanan göreceli sükunet, kilit siyasi ve askeri aktörlerin kendilerini sağlamlaştırmaları ve ortak çıkarları keşfetmeleri için nefes alma alanı sağladı. Birleşik Arap Emirlikleri, Hafter ve Dibeybe arasında petrol gelirlerinin paylaşımı konusunda bir uzlaşı sağlanmasına yardımcı oldu. Aynı zamanda Türkiye ve Rusya, sırasıyla batı ve doğu bölgelerinde kendi askeri üs düzenlemelerini genişletmelerine olanak tanıyan bir yumuşamaya ulaştı.

Gözü karartmak

Son bir ay içinde Dibeybe dengeyi bozdu ve öylesine güçlü bir tepki yarattı ki denge muhtemelen yeniden kurulamayacak. Muhtemelen bütçeden daha fazla pay almak ve yabancı rezervlere erişim sağlamak amacıyla Merkez Bankası'nı etkin bir şekilde ele geçirdi. Ayrıca muhtemelen siyasi müttefiklerine ve kamuoyuna kontrolün hala kendisinde olduğuna dair güven vermek amacıyla komuta yapısını birleştirmeye ve Trablus'taki milisler üzerinde otorite kurmaya çalıştı.

Askeri yeniden yapılanma

Dibeybe'ninn Başkanlık Konseyi'nin başındaki yakın müttefiki Muhammed el Menfi 18 Ağustos'ta (Silahlı Kuvvetler Günü) milisleri birleştirme çağrısında bulunan bir konuşma yaptı ve Silahlı Kuvvetler Yüksek Komutanı sıfatıyla ilk kez komutanlar ve istihbarat şefleri toplantısı düzenledi.

23 Ağustos'ta Dibeybe, İçişleri Bakanı İmad et Trablusi başkanlığında bir Güvenlik Düzenlemeleri Yüksek Komitesi kurdu ve derhal tüm milislerin yirmi dört saat içinde hükümet binalarını boşaltması emrini verdi.

Yeni Yüksek Komite, sözde tüm birliklerin karargahlarına çekilmesini denetlemek, tüm kamu binalarının kontrolünü İçişleri Bakanlığı'nın kontrolüne bırakmak, tüm özel mülkleri gerçek sahiplerine teslim etmek, kontrol noktalarını kaldırmak ve İçişleri Bakanlığı'nın kontrolüne bırakmak, cezaevlerini hükümet denetimine tabi tutmak ve tüm giriş limanlarının kontrolünü hükümet yetkililerine devretmekle görevlendirildi.

Merkez Bankası'nın kapatılması

16 Ağustos'ta Başkanlık Konseyi oy birliğiyle Merkez Bankası Başkanı Sadık el Kebir'in görev süresinin çoktan dolduğu gerekçesiyle görevden alınmasına ve yeni bir Yönetim Kurulu atanmasına karar verdi. Ayrıca Merkez Bankası'nın kötü yönetimini ve "devlet gelirlerinin adil bir şekilde dağıtılması" ihtiyacını araştırmak üzere bir komite kurulduğunu duyurdu.

Sosyal medyada yayınlanan bir videoya göre, silahlı adamlar Trablus'taki Merkez Bankası merkezini ele geçirmek için geldiklerinde binanın kilitli olduğunu ve personelin uzun bir "banka tatili" nedeniyle işten çıkarıldığını gördüler.

2018'de bu göreve aday gösterilen ancak hiçbir zaman bu görevi üstlenmeyen Muhammed Şükri bu kez teklifi reddetti. Vali Yardımcısı Abdulfettah Gaffar şu anda sadece vekaleten de olsa görevine devam ederken, iki hükümetten çeşitli temsilciler uluslararası piyasaları rahatlatacak bir uzlaşmaya varma fikrini araştırıyor.

Dibeybe ve müttefikleri, Batı'da istikrar için vazgeçilmez ve görevde yeri doldurulamaz olduklarının sinyalini vererek güç ve amaç ifade edecekleri umuduyla bu önlemleri almaya zorladılar. İkisi de doğru değil. Trablus'taki milislerin sadakati sadece maaş çeklerini aldıkları yere kadar uzanır. Eğer Dibeybe milislerin birbirlerinden kendisinden nefret ettiklerinden daha fazla nefret ettiklerine ve ulusal bütçeden daha fazla pay alma vaadinin kendisine olan güvenlerini artıracağına dair bir kumar oynuyorsa, hayal kırıklığına uğraması muhtemeldir.

Ancak Dibeybe ciddi bir siyasetçi ve son hamleleri muhtemelen kendi öz değerini abartmaktan ziyade iktidardan uzaklaştırılmasının yakın olduğu korkusundan kaynaklanıyor. Libya'nın doğusuyla doğal kaynaklar ya da doğrudan yabancı yatırım açısından rekabet edemiyor ve gazeteler ve sosyal medya Batı'daki akaryakıt istasyonlarında uzun kuyruklar ve Bingazi'de büyük projeler için anlaşmalar imzalayan BAE'li emlak geliştiricilerinin görüntüleriyle dolup taştığında bu ortaya çıkıyor. Mart ayında imzaladığı ve Türkiye'ye Libya'da asker bulundurma konusunda geniş bir serbesti tanıyan Mutabakat Zaptı, 12 Ağustos'ta ayrıntılar kamuoyuna açıklandığında "bir tür yeni sömürgecilik" olarak sert eleştirilere maruz kaldı.

En önemlisi, Dibeybe'nin müttefiki olan Yüksek Devlet Konseyi Başkanı Muhammed et Takala, 6 Ağustos'ta yapılan ikinci tur oylamada rakibi Halid el Mişri'ye karşı kaybetti ve görev süresini aştı. Takala mahkemeye başvurdu ve şimdi o ve Mişri rakip başkanlar olarak kurumu toplamaya çalışıyorlar. Eğer tam yetkiye sahip olursa Mişri, Libya'nın doğusundaki Temsilciler Meclisi Başkanı Akile Salih ile bir anlaşma yapabilir ve BM'yi seçimlerden önce yeni bir birlik hükümetine ihtiyaç olduğu konusunda ikna etmeye çalışabilir.

"Bekle ve gör" politikası

Halife Hafter, Akile Salih, Usame Hammad ve doğudaki diğerleri, Dibeybe'nin sendeleyeceği beklentisiyle zaman kolluyorlar. Temsilciler Meclisi, Sadık el Kebir'in görevden alınmasının yasa dışı olduğunu, Başkanlık Konseyi'nin gayrimeşru olduğunu, petrol sahalarının "mücbir sebep" kapsamında olduğunu, "Silahlı Kuvvetler Yüksek Komutanı" unvanının devredildiğini vesaire ilan eden sayısız bildiri yayınladı. Tüm bu dram boyunca Hafter'in oğlu Saddam, politikacılar didişirken ailesinin sınır güvenliği ve kamu güvenliğini sağlamada somut kazanımlar elde ettiğini halka göstermek için kara kuvvetlerini çöl devriyelerinde güneydeki uyuşturucu satıcılarına ve insan kaçakçılarına baskınlar düzenlemeye yönlendiriyor. Temsilciler Meclisi birlik içinde kaldığı, Usame Hammad kendisini güvenilir bir alternatif olarak sunduğu ve Halife Hafter'in sağlığı yerinde ve gruplar arasında ara buluculuk yapmaya hazır olduğu sürece doğudaki hükümet "bekle ve gör" politikasını uygulayabilir.

Mesafelerini korumakta haklılar. Dibeybe yeni güvenlik yapıları oluşturabilir, Merkez Bankası'nın merkezini kilitleyebilir ve 2015 Siyasi Anlaşması'nın ve o zamandan beri her ulusal diyalog girişiminin temelini oluşturan geniş uzlaşı ilkelerini bir kenara bırakabilir. Hatta bu kış ara seçimlerle birlikte bir anayasa referandumu yapmayı bile deneyebilir, ancak bu referandumlar muhtemelen sadece Batı'da yapılacak ve meşruiyetleri saldırı altında olacaktır. Tüm bu hamlelerle Dibeybe muhtemelen sadece altı ay daha görevde kalma süresi kazanıyor. Aksine, son üç hafta durumun değişken ve istikrarsız olduğunu gösterdi. Dibeybe ve müttefikleri yetkilerini gereğinden fazla genişletti ve uluslararası toplum ona açık çek yazmak istemiyor.

National Interest'te yayınlanan bu değerlendirme Mepa News okurları için Türkçeleştirilmiştir. Değerlendirmede yer alan ifadeler yazarın kendi görüşleridir ve Mepa News'in editöryel politikasını yansıtmayabilir.