Son dönemde Türkiye kamuoyunun dikkatini en fazla çeken konulardan biri Afganistan'dan gelen göçmenlerdi. Bu göçmenlerin bir kısmı etnik aidiyetlerine göre Türkiye'yi Avrupa'ya geçmek için bir köprü olarak kullanıyor olsa da diğer bir kısmı doğrudan çalışmak için Türkiye'ye gelmekte.

Afganistan'dan halen devam etmekte olan bu göçün yeni olmadığı, en yakın tarih olan 1979'daki Sovyet işgalinden bu yana Afganistan'ın göç verdiği biliniyor. Bu göç dalgasının Türkiye'yi etkileyen boyutu, Pakistan'ı etkilemesinin yanında oldukça küçük bir kısım denebilir.

Afganların sürekli olarak işsizlik benzeri nedenlerle ülkelerinden ayrıldıkları ve ailelerine para göndermek için göçmen oldukları yönündeki ifadedeler doğru. Ancak olayın biraz daha derinine inildiğinde durumun görünenden daha farklı yanlarının olduğunu da kavrıyorsunuz. Bu derinliğin içinde de en fazla dikkat çeken konu ülkedeki yüksek başlık paraları

Afganistan'daki "başlık parası" nedir?

Başlık parası kavramı basit bir ifadeyle, evlenmek isteyen bir kişinin kıza karşılık olarak ailesine ödediği para anlamında algılanabilir. Ancak durum biraz daha farklı. Erkek tarafının karşılamak zorunda olduğu başlık parası üzerinden düğün masraflarının belli bir kısmı, ev masrafları ve diğer masraflar karşılanıyor. Yani kadının doğrudan bir 'meta' gibi görülerek satılması söz konusu değil.

Ancak Afganistan özelinde durumun çıkmaza girdiği bir nokta var o da başlık parası ve diğer masrafların oldukça pahalı olması. Aslında Afganistan gibi iş bulmanın oldukça zor olduğu bir yerde düşük sayılabilecek bazı rakamlar dahi işsizlik had safhada olduğu için yüksek görülebiliyor.

Peki çözüm?

Afganlar evlenebilmek için biriktirmeleri gereken parayı genellikle ülke dışında çalışarak kazanıyorlar. Kesin olarak bir rakamdan bahsetmem mümkün değil ancak çalışmak için ülke dışına çıkan Afganların büyük bir kısmı bu motivasyonla hareket ediyor. Tabii ki burada etnik aidiyet de ülke dışına çıkma motivasyonunu etkiliyor.

Geçtiğimiz gün Afganların olduğu bir çevrimiçi sohbet odasına dahil oldum. Gündemleri siyaset veya Afganistan'daki son durumdan ziyade, nişan ve düğün masraflarının oldukça ağır olması, insanların bu nedenle evlenmekte zorluklar yaşamasıydı.

Dinlediğim Afganlardan biri, "evlenmem için en az 3 yıl İran veya Türkiye'de çalışmam gerekiyor" dedi ve bunu göze almaktan ne kadar çekindiğini ifade etti kendi kelimeleriyle.

Çalışmak için Türkiye'de olan bir diğer Afgan da başlık parasının Afganistan'da çok fazla olduğunu bu konuda Taliban yönetiminin çözüm bulması gerektiğini savunuyordu. Her ne kadar sohbette Türkiye ile kıyas yapmaya çalışsalar da Afganistan'ın mevcut ekonomisi ve çalışma ortamının olmayışı, mevcut ekonomik durumunda dahi Türkiye ile kıyaslanamaz. Zaten bu yüzden Türkiye veya diğer bölge ülkelerine çalışmaya gidiyorlar.

Bu Afganlardan bazıları ise evlenmek için para biriktirmek amacıyla gittiği ülkelerde fikrini değiştirip daha uzun yıllar burada yaşayabiliyor. Hatta evlenip, çalışmak için geldiği ülkelere bir şekilde yerleşenler dahi var.

Sohbet odasında Türkiye'de böyle şeylerin olmadığı, insanların -kendilerine oranla- sıfır masrafla evlenebildiklerinden de bahsediyorlar.

Afganistan'da başlık paraları bölgeye, etnik kökene ve ailenin isteğine göre değişiyor olsa da miktarın ortalama 3-5 bin dolar civarından başladığı söylenebilir. Bu miktarlar, iş bulup çalışabilen bir Afganın ortalama kazancı olan 50-100 dolar düzeyi göz önüne alındığında oldukça yüksek görünüyor.

Bu nedenle özellikle genç Afganlar Taliban yönetiminden başlık paralarının azaltılması gerektiği yönünde taleplerde bulunuyorlar. Bu talepleri yeni değil, Taliban iktidara gelmeden önce ABD işgalinin devam ettiği sıralarda da taşrada yaşayan birçok Afgan bu yöndeki talebini Taliban yetkililerine iletmiş, bazı bölgelerde evlilik için istenen bu paraya bir limit konulmuştu.

Ancak Afganlar, Taliban'ın iktidar olduğu bu yeni dönemde başlık parası konusunda daha kararlı duruyorlar. Sohbet odasındaki bazı -Taliban'a yakın- Afganlar, kendilerinin bu konuda inisiyatif almaları gerektiğini ifade ediyor. İnisiyatiften kasıtları da muhtemelen kız alıp vermelerde başlık parasını düşük tutmak veya para almamak.

Sonuç olarak Afganistan'daki başlık parası kavramının ve yansımalarının ülkenin dışarı verdiği göçte etkisinin oldukça fazla olduğunu düşünmek mümkün. Ancak ülkede köklü bir gelenek haline gelmiş bu uygulamanın tamamen ortadan kaldırılması bana göre pek mümkün değil.

Ancak Taliban, iktidar olmadığı dönemde kendi kontrolündeki bölgelerde uyguladığı kuralları Afganistan'ın genelinde uygulamaya sokup, bu konuda bir limiti gündeme getirebilir. Bunun için ise Afganların Taliban yönetimi içerisinde lobi faaliyetinde bulunmaları gerekiyor.